نمی‌دانم بعضی ها چطوری جرات می‌کنند به راحتی هر چیزی را به اشخاص و یا ادیان نسبت دهند؟ می‌گفت: یهودیان بچه هایی را می‌کشند و خونشان را در عید فصح می‌خورند . فلان طائفه از مذاهب اسلامی‌دم دارند. یا وقتی می‌میرند مثل سگ و یا خوک می‌شوند و یا در قبر صدای سگ در می‌آورند و یا می‌گویند فلان عارف این جماعت و یا آن جماعت را به شکل فلان حیوان دیده است. گویا گمان کرده اند حکایت بوزینه شدن و مسخ شدن یهودیان ماهیگیر تکرار شده است. همین امروز یکی با قاطعیت تمام نوشته بود که من از شیعیانم و می‌دانم که این ها زن شوهر دار را صیغه می‌کنند. درباره زرتشتی و مسیحی و بودایی نیز از این نسبت های ناتراشیده و ناخراشیده بسیار می‌دهند همان طور که به عارفان و سالکان حق و حقیقت و یا فلاسفه به نام چون ملاصدرای شیرازی می‌دهند.

چند وقت پیش در یکی از این ویژه نامه ها که ابزار انتقال مفاهیم غربی به جامعه اسلامی‌است بدون هیچ نقد و نظری نوشته بودکه : نظریه تکاملی داروین با اصول اعتقادی اسلام در تعارض است. چنان که می‌دانیم به هیچ روی همخوان با خداباوری نمی‌نماید. (صالح نجفی، داروین خداپرست، سالنامه شرق ، شماره 2 ، 1384) 

من که نفهمیدم کجای این نظریه با اصول خداباوری در تضاد است و به قول آقای صالح نجفی به هیچ وجه همخوان خداباوری نیست؟ اگر نظریه تکاملی با همین شکل فعلی اش نیز از نظر علم قطعی اثبات شود نه تنها با خدا باوری در تضاد نیست بلکه موید آن است. پذیرش این که گونه های جانوری و حیاتی در زمین به صورت زنجیره ای تکاملی متصل به هم هستند کجایش با خداباوری در تضاد است؟ این را باید آقای صالح نجفی و همفکرانش اثبات کنند. حتی درباره آفرینش انسان هم معلوم نیست که چگونه تحقق یافته است . قرآن تصویر واضح و روشنی از چگونگی و کم و کیف قضیه به دست نمی‌دهد. تنها صراحت قرآن این است که خداوند در تحقق یک نوع ویژه از حیات مختص به آدم به طور مستقیم دخالت کرده و در آن دست داشته است.

اگر ما تفسیر درستی از آفرینش و نقش خدا در آن داشته باشیم هیچ گاه  نیازی به تاویل و تفسیرهای بعید نخواهیم داشت.

پیش از هر چیز باید چند اصل اساسی را بپذیریم که یکی از مهم ترین آن ها این است که اصول اسلام هیچ گاه و به هیچ وجه از وجوه امکانی مخالف عقل قطعی و معقولات صد در صد بدیهی نیست. از این رو به دلیل پذیرش همین اصل است که به دنبال پذیرش عدم جمسیت خداوند صراحت آیه جاء ربک به جای خداوند آمد به معنای آمدن امر الهی معنا و تفسیر می‌شود . بنابراین در صورتی که به یقین و قطع علمی‌ثابت شود که نظریه تکاملی داروین نظریه ای درست است نمی‌توان آن را نادیده گرفت و به جهت مخالف با آیات متشابه کنار نهاد. به ویژه آن که در قرآن نه تنها آیاتی در مخالف با نظریه وجود ندارد بلکه آیات چندی به عنوان موید از سوی بزرگان فن تفسیر بیان شده است.

از سوی دیگر قرآن می‌گوید که حیات در زمین از آب است و در یک فرایند همه از آن پدیدار شده اند. از سوی دیگر ما که خدای ساعت ساز را نمی‌پذیریم که بگویم خدا جهان را خلق کرد و رفت استراحت کند بلکه معتقدیم که او هر دم در کاری است و اگر لجطه ای امساک نکند فرو ریزد کاینات و کهکشان ها.

مرحوم مطهری در باره موافقت اسلام با علم قطعی و اصول فطری می‌نویسد: اسلام از آن جایی که دین موافق فطرت است هیچ گاه با اصول فطری مخالفت نمی‌ورزد. دینی که مخالف فطرت است نمی‌تواند پایدار بماند .

 پس هر چیزی که به عنوان اسلام مخالف فطرت و اصول عقلی و علمی‌قطعی باشد باید مورد بازنگری قرار گیرد و تاویل شود.

به هرحال ما که نفهمیدیم که کجای این نظریه اگر اثبات شود با کجای خداباوری مخالف است؟ مگر اگر ثابت شود که جهان در یک فرایند شکل گرفته و شکل می‌گیرد مخالف حضور خدا خواهد بود؟ مگر خدا با نظم و فرایند نمی‌سازد؟ این مساله که به یقین نه در جنبه اثباتی و نه نفی آن محرز نیست، چرا باید به نام اسلام به خورد مردم داده شود؟ باید در شبهات یا سکوت کرد و یا به اهلش رجوع کرد؟ همین آقای مطهری دراین باره ساکت است و آقای مشکینی کتابی دارد درباره نظریه تکامل انواع که در دوره طاغوت چاپ شده است ولی نمی‌دانم الان چه وضعی دارد. ولی ایشان در این باره مساله داشت.

پس پیش از قظعی شدن نه به صورت نفی و نه اثبات چیزی را به اشخاص یا ادیان و مذاهب نسبت ندهیم که بعدا در آن بمانیم.

هیچ چیز این دنیا بدون رنگ نیست. تنوع رنگ‌ها ست که به زندگی شادی و زیبایی می‌بخشد. همین رنگ‌ها هستند که تنوع را در چیزها پدید می‌آورند و حتی رنگ نشاته ای از تنوع مزه‌هاست. هر رنگی جاذبه‌ای دارد که موجب می‌شود انسان به سوی چیزی کشیده و یا از آن دور شود. این رنگ زرد در انسان سرور و شادی پدید می‌آورد. می‌گویند این تنوع در رنگ ها از سه رنگ اصلی قرمز، سبز  و آبی ایجاد شده است. شانزده میلیون رنگ از همین چند رنگ اصلی پدیدار شده است. طیف گسترده رنگ‌هاست که دنیایی با چنین تنوع و زیبایی خارق العاده به وجود آورده است.

تعجبم از این است که با آن که این همه تنوع در رنگ‌هاست چرا ما در داوری میان انسان‌ها تنها از دو رنگ سیاه و سفید استفاده می‌کنیم و به همین سادگی مردم را در این دو دسته رده بندی می‌کنیم؟ در حالی که آدم‌ها از نظر بینش، منش و کنش از تنوع بیشتری حتی از رنگ‌ها دارند. مگر نه این است که سر انگشتان دو کس همانند نیست و حتی چشمان دو کس همانند نیستند که بر پایه آن علم شناسایی پدید آمده است.

این طور نیست که مردمان یا باید خوب باشند یا بد. این منطق را باید کنار بگذاریم و با منطق فازی بینش خود را بازسازی کنیم و نگرش نوینی داشته باشیم. هر آدمی ‌را که ما بر پایه منطق ارسطویی سپید و یا سیاه می‌بینیم در این منطق می‌تواند در فاز دیگری قرار گیرند. درباره آب و هوا آیا می‌توانیم بگوییم امروز هوا بارانی یا آفتابی است؟ چون می‌تواند هم ابری و هم آفتابی باشد و حتی بارانی و یا برفی.

مثل طلوع خورشید. در این لحظه شب است یا روز ؟ در شامگاهان و غروب خورشید آن موقع چطور؟ حکم این حالات چیست؟ بنابراین باید منطق نظری خودمان را برای داوری تغییر دهیم. انسان ها را نمی‌توان به سادگی در دو دسته خوب و بد و یا سیاه و سفید دسته بندی کرد. تنوع شخصیتی انسان‌ها به اندازه‌ای است که طیف وسیعی را در مراتب آن می‌توان ردگیری و شناسایی کرد. قرآن نیز این تنوع را مورد توجه قرار داده و دسته‌بندی‌های متعدد و مختلفی را به جهت شخصیت بینشی، کنشی و منشی انسان‌ها ارایه می‌دهد.

در یک دسته بندی اعتقادی سه گروه مومن و کافر و منافق  و در دسته‌بندی دیگر مومنان را به دو دسته سابقون و اصحاب یمین و دسته بندی رفتاری آنان را به مومنان صالح و فاسق و در دسته بندی‌های دیگر با توجه به تنوع ویژگی‌ها سه‌گانه فوق به این اختلافات شخصیتی اشاره می‌کند تا بنمایاند که نمی‌توان انسان ها را در دو عنوان خوب و بد، سیاه و سپید دسته بندی کرد. البته دسته بندی اخیر تنها در صورتی مورد توجه است که بخواهد حکمی‌کلی ارایه دهد ولی از آن جایی که دریافت حقیقت شخصیت انسان ها برای ما انسان های ناتوان غیر ممکن است نمی‌توان از این روش کلی گویی استفاده کنیم. بنابراین تنها این امکان برای ما فراهم است در با توجه به شناخت جزیی حکم‌های جزیی درباره افراد نسبت به بخشی از خلق و خوی وی و یا رفتار و یا اندیشه ارایه دهیم که از نظر منطقی حکم جزیی و شخصی نه مفید علم است و نه تاثیر گذار در داوری و حکم. پس هر گز نمی‌توانیم درباره آدم‌های قضاوت کلان، کلی و درستی ارایه دهیم.  دوستی دارم که از نظر اخلاق فردی خوب است. از نظر اخلاق اجتماعی متوسط. در بیان ضعیف و نوشتن قوی. در سیاست ناتوان و در مدیریت توانا. در.... پس این فرد را نمی‌توان بد یا خوب مطلق دانست و یا درباره اش گفت: سفید است یا سیاه.

برخی از آدم ها هنرهایی دارند که از توان هیچ هنرمندی بر نمی آید. به نظر می رسد که انسان هایی تیزهوشی هستند و اگر در طبقه بندی هوشی بخواهیم رده بندی کنیم از کسانی هستند که از تمام ظرفیت خود استفاده کرده و بیش از ظرفیت نیز از آن کار کشیده اند. از این رو سلول های خاکستری آن ها افزایش و فعالیت الکترودها در آن ها به شدت شتاب جریان دارد. شاید کله هایشان یک کمی بیشتر از دیگران بزرگ شود تا این حجم زیاد اطلاعات و پردازش را انجام دهند. چنان که از این رو پیشانی های بلندتری هم دارند و بخش پیشین جمجمه برای سرعت پردازش نیازمند آن شد که بزرگ تر و بلندتر شود.

به هر حال حجم بسیار بالایی از فعالیت مغزی خود را به امر پردازش منطقی اطلاعات اختصاص می دهند. برخی می گویند که دروغگوها و خالی بندان برای این که بتوانند یک سیر منطقی و شبه عقلانی و عقلایی برای گفته های خودشان ترتیب دهند از بیش از شصت در صد فعالیت های مغزی خودشان را به این امر اختصاص می دهند و کارایی و فعالیت مغزی ایشان به شدت افزایش می یابد که در انسان معمولی و حتی دانشمندان این گونه نیست. این که گفته اند دروغگویان و خالی بندان کم حافظه اند برای این است که آنان از بخش حافظه خودشان برای پردازش اطلاعات بهره می برند و چیزی را برای حافظه به جا می گذارند تا اطلاعات پردازش پیشین در آن جا نگه داری و ذخیره شود.

از آن جایی که این بخش حافظه نیز در خدمت پردازش و فعالیت جاری و کنونی قرار می گیرد، موجب می شود که نقش حافظه کاهش فزاینده ای پیدا کند و نتواند دروغ ها و پردازش های پیشین را نگه داری کند. از این رو، دروغگو کم حافظه است و یادش می رود که پیش از این برای اثبات مطلب خود از کدام مطلب و یا مطالب دروغ و خالی بندی ها استفاده کرده است. این را تنها کسانی درک می کنند که خودشان در حدی از تیزهوشی باشند وگرنه بافندگی اطلاعات و پردازش فعلی خالی بندان در آن حد و اندازه است که مخاطب و شنونده یادش می رود که طرف پیش از این چه بافته و پرداخته بود. برای همین خالی بندان حرفه ای کم تر لو می روند و پته ایشان روی آب می آید.

به هر حال خالی بندی هنری است که هر کس ندارد. مادرم می گفت: غیر از خالی بندی، هنر دزدی نیز نیاز به هوش و تیزی و زیرکی خاصی دارد و از عرضه هرکسی بر نمی آید. گاو نر می خواهد و مرد کهن تیز هوش. هر کسی که نمی تواند از بیت المال حال کند. این ها عرضه می خواهد. این عرضه را می توان در چن بعد مورد تحلیل و بررسی قرار داد. یکی آن است که باید خیلی خوب تربیت شده و ورز آمده باشد تا بی خیال دین و وجدان بشود. یعنی از ساختار روحی و روانی خوبی برخودار باشد تا بتواند این هنر دزدی و دروغگویی و خالی بندی را به خوبی عرضه کرده و نشان دهد و هم باید از استعداد و تیزهوشی خدا داد بهره مند بوده باشد. چون کسی که تیز هوش نباشد هم در دزدی لو می رود و هم در خالی بندی و دروغگویی دستش رو می شود. پس باید هم از نظر طبیعی و فیولوژی آدم توانا و تیزهوشی باشد و هم از نظر تربیت به خوبی ور آمده و ورزیده شده باشد.

مادرم در حالی که به ما سر کوفت می زد، می گفت: شما نه از تیز هوشانید و نه این طوری تربیت شده اید. هم مشکل ذاتی دارید و هم عرضی. نه ژن شما درست و حسابی بوده و نه من عرضه تربیت درست حسابی داشتم. بی چاره مانده بود از این همه بی عرضگی ما و بی کله ای مان. توقع بی جا داشت که ما در این جماعت جای پا باز کنیم. نه عرضه خالی بندی را داریم و نه دزدی. ما کاملا بی هنریم.

بی خود نیست می گویند دروغگویی و دزدی و خالی بندی هنر است و این هنر مادر همه هنرها از یکم تا این هنر هشتم است. این هنر را نیز تنها تیز هوشان و تربیت شدگان دارند با یک شرط اساسی و آن بی ریشگی و بی وجدانی است که بحمدالله در این جماعت عیان است. پس می پذیریم که این جماعت هم هنرمند هستند و هم تیز هوش و هم تربیت یافته و ورزو ( همان گاو نر) هر چند که کم حافظه هم هستند ولی این عیب بزرگی نیست.

اینان تیزهوشانی هستند که از استعداد خود برای دنیا خود استفاده می کنند و دانش را به جهت منافع خود سوق داده اند. اگر این دانشمندان از این هنر استفاده می کردند چه می شد؟  خدا به همگان رحم کند. گویا جماعتی از ایشان که پیش از این در حکومت بودند دوباره برای خود راه باز کرده و به منابع قدرت چسبانده اند.

دوستی دارم که همیشه ی خدا اعتراض دارد که چرا این جور شد ؟ چرا آن جوری شد؟ گاه اعتراضات و انتقاداتش راست و حسینی طوری است که نمی ‌توان ردش کرد و نپذیرفت. بالاخره انسان ها هر بدی که داشته باشند نه مطلق سیاه هستند و نه مطلق سفید. همه توی یک زمینه خاکستری زندگی می کنیم. حرکت می کنیم و می اندیشیم.

دیروز می گفت: چرا دست این دزدها را قطع نمی کنند؟ گفتم: تو و خشونت؟ حتم دارم که بر سرت آوار شده اند که این طوری جلز و بلز می کنی ؟ تا بلا برای همسایه است بگذار هزار تا در روز بیاید ولی یکی بر سرم خراب و آوار نشود. خوب نگفتی ماشینت را دزدیدند یا این که به خانه زدن و یا؟

گفت: ناکس های بی شرف آمدند شیشه ماشین با پیچ گوشی و این جور چیزها شکستند و رادیو و پخشم بردند؟

گفتم: خوب پس خوردی که دادت در آمده است؟ حالا چه شده که می خواهی دست دزدها بریده شود؟

گفت: مگر قانون اسلام نیست؟ اگر دست این دله دزدها را ببرند این قدر مردم توی دردسر نمی افتند تا انواع و اقسام آژیر و دزدگیر روی ماشین نصب کنند و حساسیتش را بالا ببرند و سر ظهری نگذارند آدم یک چرت بزند.  چرا این قانون را تعطیل کرده اند؟

گفتم: تعطیل که نکرده اند. چون اگر این کار را بکنند مرتکب جرم و گناه شده اند . اصولا هیچ کس حق ندارد تا احکام و قوانین اسلام را تعطیل کند.

گفت: اگر تعطیل نکرده اند چرا اجرا نمیکنند؟

گفتم : بعضی چیزها را بخاطر فقدان شرایط اجرا کنار می گذارند. یعنی می بینند که نمی توان در این شرایط اجرا کرد یا شرایط اجرایی آن اصلا فراهم نیست. یعنی برای این که این قانون اجرا شود باید چند شرط فراهم شود تا اجرا شود و اصلا بدون آن شرایط که در حکم جزء آن قانون هستند نمی توان گفت که قانون شرایط اجرا دارد.

گفت: دست بردار . فارسی بگو ما هم بفهمیم . این قدر برایمان فلسفه و صغرا و کبرا نباف.

گفتم: مثلا شرط وجوب مکه استطاعت است . وقتی استطاعت فراهم نشد نمیتوان گفت که حج واجب شده است. باید فرد هم پول رفت و آمد به مکه را داشته باشد و هم وقتی برگشت بتواند تا یک سال زندگی خود و خانواده اش را تامین کند.

گفت: دزدی که معلوم و محرز است . این دیگر چه شرطی دارد تا دستش را ببرند؟

گفتم: اجرای حد دزدی هم خودش شرایط دارد . یکی این است که مردم به نان شبشان محتاج نباشند. از حرز دزدی کرده باشد و...

حرفم را برید و گفت: این حرز چیست؟

گفتم: این ماشینت اگر قفل باشد و کسی بیاید آن را بشکند و صبط و پخشت را ببرد این شکستن حرز است ولی اگر باز باشد و قفل نباشد این حرز نیست.

گفت: پس ماشین را ببرند...

گفتم: برای هر چیزی حرزی است. حرز یک چیز با چیز دیگر فرق دارد.

گفت: برای همین است که دزدان بزرگ و کلان را نمی گیرند و اگر بخواهند همین قانون بریدن دست دزد را اجرا کنند تنها دست دله دزدان را می برند نه شاه دزدان را؟

گفتم: همان طور که گفتم برای هر چیزی به تناسب آن چیز حرز است. مثلا همین جیب جناب عالی حرز است که اگر کسی بیاید دست کند و بدزد قانون اسلام اجرا می شود.

گفت: این هایی که در ادارات از اموال دولتی و بیت المال می دزدند این ها چی ؟

گفتم: این ها هم دزدند و باید قانون درباره آن ها اجرا شود. من معتقدم این ها حتم باید مجازات شوند و شرط در این ها وجود دارد. اگر دله دزد برای نان شب و خرج دارو و درمان خود و خانواده اش می دزد و مشکلات مالی دارد و هزار تا ان قلت برایش در می آورند ولی این دزدان واقعی در ادارات دولتی حتم این طور نیستند چون دارند و می دزدند. ندار که نیستند تا صحبت اضطرار درباره آنان گفته شود. این همان دزدان با چراغ هستند و از آن جایی که حرز هر چیز با چیز دیگر فرق دارد . این هایی که با یک امضا و تغییر سند و ... می آیند این حرز را می شکنند باید به اشد مجازات برسند. این ها درس دزدی خوانده اند و با علم و دانش می روند و از مردم می دزدند. این افراد مستحق بریدن دست هستند. ولی چه بگویم که از قدیم گفته اند قانون تنها در حق همان دله دزد اجرا می شود نه دزدان با چراغ.

گفت: منم هم قبول دارم ولی نباید این دله دزدها را رها کرد که امنیت اجتماعی را هم به خطر میاندازند.

گفتم: و دزدان با چراغ که همه چیز ما را در خطر میاندازند. آن ها مردم و امنیت و اسلام و مملکت و ... را به بازی گرفته اند. قرآن از این افراد بیشتر بد می گوید و عالمان و دانشمندان دینی که از دین نه تنها ارتزاق بلکه دزدی می کنند و برای خودشان به نام حلال انباشت ثروت می کنند آن چنان ناخشنود است که نگو نپرس . این ها هم نوعی دزد هستند ولی دزد ایمان مردم.

 چند وقت پیش غائله ای در قم بر پا شد که به غائله دراویش گنابادی معروف شد. اگر گذر شما روزی به قم و خیابان ارم  نزدیکی ها کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی و دفتر تبلیغات اسلامی افتاد یک زمینی وسیعی می بیینید که روزی یک تشکیلات یک میلیارد تومانی آن جا مستقر بوده و به فعالیت های درویشی و زهدی می پرداخت. کاری ندارم که در همان پنج ساعت شب درگیری در آن خیابان  تلویزیون های آلمان و فرانسه پخش مستقیم داشتند تا آن که تلفن همراه های آن محدوده قطع شد و این پخش مستقیم دچار اختلال شد و تنها از آن پنج ساعت یک و دو ساعتش برنامه زنده بود. ولی وقتی سه روز تمام شهرداری با هم امکاناتش به سختی آن عظمت کاخ های درویش های کوخ نشین را خراب و صاف و پاکسازی کرد یاد حرف آن فردی افتادم که در مناظره صوفیان با امام صادق (ع) رو به صوفیان گفته بود: آن چه من تاکنون فهمیده ام این است که شما خودتان هم به سخنان خود عقیده ندارید. شما این حرف ها را وسیله قرار داده اید تا مردم را به مال خودشان بی علاقه کنید تا به شما بدهند و شما عوض آن ها بهره مند شوید. برای همین عملا دیده نشده که شما از غذاهای خوب پرهیز کنید.

هلهله ای بود . جمعیتی عظیم گرد آمده بودند. در دو جا همه می آیند بدون آن که منتظر دعوت بمانند. پیشترها این طور بود: عزا و عروسی. آخر ولیمه است و خیرات و مبرات و اولویت هم با فقیر و فقراست . در عزا و عروسی کسی از کسی نمی پرسد تو کی هستی و یا چه نسبتی داری؟ خویشان و دوستان که حتم می آیند، چون هم فال است و هم تماشا. هم دید و بازدید خویشان است که پیامبر درباره ارزشش گفته است که بذر محبت را می رویاند و هم می  توانند از یک نواختی زندگی رهایی یابند.

 مردم راه دادند تا شیخ بیاید و خطبه را بخواند و عروسی  به اوج خود برسد. شیخ، پیر زالی بود با چوبدستی خوش تراش و خوش دستی که در دستشانش می رقصید. مدت ها بود که عصای به قول معروف احتیاط را در دست گرفته بود و آن را به چوبی پیونده زده تا نشان دهد که سنش از چهل هم گذشته است و باید فکر آخر و عاقبتش باشد . رفت بالای مجلس نشست. چند تن از کرواتی های مجلس که شیک و پیک کرده بودند هم به احترام آقا بلند شدند و جا واکردند. عروس و داماد و خنچه عقد هم مهیا بود و همه در انتظار خطبه عقد.

چای آوردند و شیرینی. شیخ پس از احوال پرسی و چاق سلامتی با یکی و دوتا قورت چایش را نوشید. جوانی در کنار دستش نشسته بود و نشانه های ادب و نزاکت را به جا می آورد. ادب و ادبیاتش نشان می داد دانشگاه رفته است و دارای تحصیلات عالی. آن چه نشان می داد و می گفت ادعای بزرگی و بزرگ منشی بود و به قول معروف برای خودش کلاس می گذاشت و یک سر و گردن از اطرافیان بلندتر می نمود. به هر حال کسی و بود جایگاهی داشت و عزت و احترامی. پیرمردی در معرفی اش به آقا گفت: آقا عباس لیسانسه است.  مدرکش را از دانشگاه تهران دارد. آقا لبخندی زد و احترامی.

مردم شتاب داشتند که خطبه خوانده شود . آقا هم اجازه خواست . جوان کرواتی که می نمود کمونیست است گفت: ما که به این چیزها اعتقادی نداریم . اگر هم به این ها عمل می کنیم از باب سنت و عرف و آداب جامعه است. یکی و دو تا جمله چه تاثیری دارد که خوانده شود و یا نشود؟

شیخ چیزی نگفت و خطبه عقد را خواند. جمعیت به همراه عروس و داماد بیرون رفتند و در حیاط به جشن و پایکوبی پرداختند.

اتاق خالی شد جز بزرگان و پیران و چند جوان اهل بزرگی و بزرگ منشی که می خواستند کمی کلاس بالاتر رفتار کنند، کسی نماند.

ناگهان شیخ رو به جوان کرواتی کرد و با خشونت و عصبانیت تمام گفت: فلان فلان شده ... احمق و بی ادب و بی نزاکت و...

ناگهان فضای اتاق چنان سنگین شد که نفس ها به شمارش افتاده هم به خوبی شنیده می شد. همه در بهت و حیرت فرو رفتند که این جوان کرواتی چه خبطی کرد و چه گفته است که آقا را چنان به خشم آورده است؟ جوان کرواتی رنگ رخسارش چون گچ شد و از ترس چون موش در خودش فرو رفت. دمادم رنگ عوض کرد . سرخ شد و سپید شد و زرد. تو گویی داشت آب می شد اگر زمین می شکافت و او را با خود می برد هیچ باکی نداشت . شاید هم چنین آروزی در دل داشت. شگفت آن که نمی دانست که چه دست گلی به آب داده است که شیخ را چنین عصبانی کرده است...

مدتی کوتاه گذشت. کسی جرات نداشت بپرسد آقا چه شده است. چون اندکی از خشم آقا کم شد لیوانی آب آوردند تا آقا بخورد. شیخ که جوان کرواتی را بسیار معذب و ناراحت دید رو به او کرد گفت: چرا ناراحت شدی ؟ چرا رنگ رخسارت این چنین سرخ و سپید می شود. مگر اتفاقی افتاد است ؟ من که کاری نکرده ام فقط دو تا جمله گفتم که باد هوا بود . حرف که تاثیری ندارد . مگر کاری کرده ام که این چنین خودت را باختی؟

تازه جوان فهمید که شیخ چه می خواست بگوید و با او چه کرده است. شیخ به او فهمانیده بود که این گونه که گمان کرده است که کلمات بی تاثیر است، آن قدر هم بی تاثیر نیست. اکنون خودش به خوبی دریافته بود که کلمات چه تاثیر ژرفی دارد.

قرآن برای کلمات تاثیر زیادی قایل است . از این رو برای آن حد و حدود و مرزهای قرمزی قایل شده است که نمی توان و نباید از آن بیرون رفت. قرآن اجازه نمی دهد که در بیان هر چیزی آزاد و رها باشی و هر چه را خواستی بگویی و یا بشنوی. هم گوینده را محدود کرده و هم شنونده را . اهانت و ناسزا و دشنام و نام زشت نهاندن و بدان خواندن و یا غیبت و مواردی از این دست در قران از اموری است که از آن ها نهی شده است و برای خودش دارای احکام و دستورهای هستند که باید به آن ها عمل شود. چنان که  برای آن ها پاداش و مکافات نیز در نظر گرفته شده است.

برای اعمال زبانی آثاری است که در جنبه های زشت و زیبا خود را نشان می دهد. در بعد زشت و ناهنجارش حدود و مرزهایی در نظر گرفته شده است. اصولا از نظر قرآن بیان و گفتار از حوزه اندیشه بیرون و در حوزه عمل قرار می گیرد و برای آن آثاری مترتب می شود. بنابراین اهانت و ناسزا نه به عنوان یک مساله درونی و یا غیر عملی بلکه به عنوان نوعی عمل مورد توجه است و از آن جایی که برای عمل محدودیت های و قوانین خاصی است باید با توجه به آن مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد و نمی توان آن را در حوزه اندیشه قرار داد و سنجه های آن را به کار گرفت. بنابراین بیان یک نوع عمل است و احکام اندیشه درباره آن جاری نمی شود تا گفته شود ازادی بیان به صورت مطلق.

از این رو نمی توان به کسانی که اهانت و ناسزا می گویند به اعتبار آن که عملی انجام نشده است احکام اندیشه را درباره آن جاری ساخت. بیان اندیشه و عمل مرزهای ثابت و مشخصی دارند و برای آن اثار و احکام خاص خود است . بیان ، عملی است که می بایست در حوزه عمل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد . بنابراین نمی توان گفت حرف باد هواست. تا نتیجه گرفته شود که بی اثر است و فاقد تاثیر.