یکی از مهارت هایی که لازم است در زندگی بیاموزیم مهارت های همدلی و همدردی است. همدلی این است که از نظر عقلی و احساسی درکی از موقعیت و شرایط دیگری داشته باشیم. در این صورت به طور طبیعی نه تنها او را سرزنش نمی کنیم، بلکه چتری بر سرش می گشاییم تا او نیز از مشکل برهد و مورد حمایت قرار گرفته و از راهکارهای ما بهره مند شود؛ اما همدردی این است که ما وقتی درد و مشکل او را شناختیم، با او احساسی همدردی کنیم و همانند او اشک بریزیم.

البته هماره همدلی با همدردی همراه نیست؛ چنان که همیشه نیز همدردی به معنای همدلی نیست.

به نظر می رسد که در محیط اجتماعی انسان بیش تر از همدردی نیازمند همدلی است؛ زیرا یک استاد دانشگاه می تواند نسبت به تاخیر دانشجویی که موجب عدم حضورش در جلسه امتحان شده، احساس همدلی کند، و از موقعیت او آگاه شده و برایش راهکاری بیابد، اما نمی تواند با او همدردی کند.

همدلی موجب می شود تا شخص اعتماد نفس پیدا کند و از راهکارهای دیگری بهره مند شود؛ چون می بیند که دیگری درک درستی از شرایط و موقعیت و احساس او دارد. مثلا حضرت اسماعیل(ع) وقتی می بیند حضرت ابراهیم(ع) در موقعیت حساسی چون ذبح قرار گرفته ، با او احساس همدلی کرده و با تاکید بر این که صبر می کند و مطیع خواهد بود، حضرت ابراهیم(ع) را از یاری می رساند.(صافات، آیه 102)

خداوند با حضرت موسی(ع) بارها همدلی می کند تا او بتواند از موقعیت حساس پیش آمده به درستی عبور کند. مثلا به حضرت موسی(ع) یادآور می شود که عذاب الهی نسبت به یهودیان فراگیر نخواهد بود و این که موقعیت او را درک می کند.( اعراف؛ آیات 155 و 156) یا آن که موقعیت او را نسبت به واکنش فرعون درک کرده و با او همراه و همدل خواهد بود.(طه، آیات 43 تا 46)

بارها خداوند به پیامبرانش یادآور می شود که موقعیت آنان را در موارد حساس و شرایط خطیر درک می کند و با همدلی آنان را یاری می رساند تا از موقعیت به خیر و صلاح عبور کنند و مشکلات را کنار بزنند.

 در روایات آمده است بی خودی دیگری را سرزنش و توبیخ نکنید، بلکه موقعیت دیگران را درک کرده و با همدلی راهکاری برای آنان بیابید.

اگر انسان بر اساس قاعده طلایی عمل کند که می فرماید هر چه را برای خود می پسندی برای دیگران ببپسند و هر چه برای خود نمی پسندی برای دیگران مپسند، نسبت به دیگران احساس همدلی خواهد داشت و در مصیبت ها و مشکلات او را کمک و یاری می رساند تا از موقعیت پیش آمده عبور کند و بحران را از سر بگذارند.

این که برخی در موقعیت هایی دیگران را سرزنش می کنند؛ بدترین شیوه رفتاری است؛ زیرا نه تنها همدلی و همدردی نمی کنند؛ بلکه نمک بر زخم می ریزند. امام جواد - علیه السلام – می فرماید: مَنْ عَتَبَ مِنْ غَیْرِارْتِیاب أعْتَبَ مِنْ غَیْرِاسْتِعْتاب؛ سرزنش کردن دیگران بدون علّت و دلیل سبب ناراحتی و خشم خواهد گشت، در حالی که رضایت آنان نیز کسب نخواهد کرد. (بحارالأنوار، ج 71، ص 181)

پس اول باید علت جویی و سپس بر اساس همدلی چاره جویی کنیم که این در روابط اجتماعی تاثیرگذارتر است.

اصولا هر کسی ممکن است در موقعیت های مشابه گرفتار آید. پس بهتر است همدلی کرده و راهکاری برای مشکل پیدا کنیم؛ پیامبر(ص) فرموده اند: مَن عَیَّرَ اَخاهُ بِذَنبٍ لَم یَمُت حَتّى یَعمَلَهُ؛ هر کس برادر [دینى] خود را به گناهى سرزنش کند، نمیرد، مگر آن‏که مرتکب آن شود.(نهج الفصاحه ص 751 ، ح 2920)

 امام صادق (ع) نیز فرموده اند: مَن عَیرَ مُؤمِناً بِذَنبٍ لَم یمُت حَتّى‏ یرتَکبَهُ؛ هر کس مؤمنى را بر انجام دادن گناهى سرزنش کند، نمی میرد تا آن‏که خود آن گناه را مرتکب شود.(الکافى، ج 2، ص 356 )

امام باقر(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله و علیه و آله) روایت می‌کند که آن حضرت(صلی الله و علیه و آله) فرمودند: «مرد را همین عیب بس است که کارهای زشت دیگران را بنگرد ولی زشتی‌های خود را مشاهده نکند و یا دیگران را در کارهایی نکوهش کند در حالی که خود آن کار را انجام می‌دهد.» (کافی، ج2، ص459-460)