بارها گفته شده که انسانی ممکن است زنده ظاهری ولی مرده دل باشد و از زندگی و حیات حقیقی طرفی نبسته باشد. امیرمومنان امام علی(ع) این گونه افراد را به عنوان «میت الاحیاء» یعنی «مردگان زنده» معرفی می کند.

مردگان زنده کسانی هستند که از حیات حقیقی که همان اسلام و ایمان و نورانیت آن است بهره نبرده باشند.(انعام، آیه 122)

از نظر اسلام حیات حقیقی همان حیاتی است که با نور اسلام در دل ها روشن می شود. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: «فَالصُّورَةُ صُورَةُ إِنْسَانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوَانٍ لاَ یَعْرِفُ بَابَ الْهُدَی فَیَتَّبِعَهُ وَ لاَ بَابَ الْعَمَی فَیَصُدَّ عَنْهُ وَ ذلِکَ مَیِّتُ الْأَحْیَاءِ؛ پس صورت انسانی است و قلب همان قلب حیوانی است؛ چون باب هدایت را نمی شناسد تا از آن پیروی کند و باب نابینایی را نمی داند تا جلو آن را ببندد. این همان مردگان زنده است.»(نهج البلاغه، خطبه 87)

اما کسی که به نور هدایت و اسلام و ایمان دلش را روشن کرده باشد، این از حکمت الهی سود برده و دلش زنده است؛ چنان که امام علی(ع) می فرماید: وَ إِنَّمَا ذلِکَ بِمَنْزِلَةِ الْحِکْمَةِ الَّتِی هِیَ حَیَاةٌ لِلْقَلْبِ الْمَیِّتِ وَ بَصَرٌ لِلْعَیْنِ الْعَمْیَاءِ وَ سَمْعٌ لِلْأُذُنِ الصَّمَّاءِ وَ رِیٌّ لِلظَّمْآنِ وَ فِیهَا الغِنَی‌ کُلُّهُ وَ السَّلامَةُ؛ و جز این نیست که بیم از مرگ به منزله حکمت است که حیات قلب مرده است و بینایی است برای چشم نابینا و شنوایی است برای گوش کر و سیری است برای تشنه و در آن همه ثروت و سلامتی است.» (نهج البلاغه، خطبه 133)

پس قلب مرده را می توان با حکمت زنده کرد و این حکمت است که این قلب مرده را زنده می کند. از این روست که آن حضرت(ع) در جایی دیگر می فرماید: احی قلبک بالموعظة و امته بالزهادة، و قوة بالیقین، و نوره بالحکمة ؛ قلبت را با موعظه زنده کن، هوای نفست را با زهد بمیران، دلت را با یقین نیرومند و با حکمت و دانش نورانی نما.(نهج البلاغه، نامه 31)

از نظر آن حضرت(ع) باید مراقب قلب بود که عرش الله است؛ زیرا اگر مراقبت نشود، دچار مردگی می شود:  ان للقلوب شهوة و اقبالا و ادبارا، فاتوها من قبل شهوتها و اقبالها، فان القلب اذا اکره عمی؛ به راستی که برای دل ها خواهش و پیش آمدن و پس رفتنی است، از همان جایی که درخواست و اقبال آن ها است با آن ها درآیید؛ زیرا اگر بر دل فشار آورده شود و با اکراه از او چیزی خواسته شود کور و بی نور شود و از کار می ماند.(نهج البلاغه، حکمت 193)

آن حضرت(ع) در جایی دیگر می فرماید: ان للقلوب شهوة و اقبالا و ادبارا، فاتوها من قبل شهوتها و اقبالها، فان القلب اذا اکره عمی؛ به راستی که برای دل ها خواهش و پیش آمدن و پس رفتنی است، از همان جایی که درخواست و اقبال آن ها است با آن ها درآیید؛ زیرا اگر بر دل فشار آورده شود و با اکراه از او چیزی خواسته شود کور و بی نور شود و از کار می ماند. (نهج البلاغه ، حکمت 193)

اگر قلب اقبال داشت باید از این فرصت بهره گرفت و او را تربیت کرد: ان للقلوب اقبالا و ادبارا؛ فاذا اقبلت فاحملوها علی النوافل، و اذا ادبرت فاقتصروا بها علی الفرائض؛ همانا دل ها را در کار خیر و عبادت، اقبال و ادباری است، هرگاه اقبال بدان دارند به کارهای مستحب وادارید و هرگاه خسته و بدان پشت کرده اند به فرایض اکتفا کنید.(نهج البلاغه، حکمت 312)

پس اگر دچار مرده دلی شویم، باید خود را برای زندگی دوزخی و حیات خبیث غیر طیب آماده سازیم؛ چنان که امام علی(ع) فرموده است: من قل ورعة مات قلبه، و من مات قلبه دخل النار؛ هر که پارسایی اش کم شد، دلش مرده شود و دل مرده به دوزخ رود.(نهج البلاغه، حکمت 349)