انسان ها از نظر اعتقادی دو دسته اند: مومن و کافر. البته گروه سومی به نام منافقان هستند که آنان نیز جزو کافران هستند؛ بنابراین در تقسیم بندی اصلی همان دو گروه خواهد بود.

از نظر قرآن انسانها وقتی با شرور و بدی ها مواجه می شوند با توجه به دو گروه اعتقادی دو نوع واکنش متضاد از خود نشان می دهند: 1. مومن به سوی خداوند می رود؛ 2. و کافر به پوچی می رسد و گرفتار خسران می شود.

البته از آن جایی که مومنان دارای مراتب و درجات متنوع و متعددی در ایمان هستند، نوع واکنش های آنان که به سوی خدا می روند، نیز متفاوت است:

1.       مومن واقعی : واکنش مومن واقعی آن است که همه چیز را از خداوند دانسته و شری که دامن گیرش شده را حکمت یا مصلحت می داند. او بر این باور است که به فلسفه و حکمتی این شر نصیب او شده و او دچار مصیبتی شده است. پس صبر می کند و حلم پیشه می کند و با شکیبایی و بردباری آن را تحمل می کند. البته از آن جایی که مومن هماره خودش را در وقایه نگه می دارد می کوشد تا با استغفار در دژی در آید و از آسیب های بیش تر شرور خود را در امان نگه دارد. به هر حال مومن واقعی بر اساس آیات 22 و 23 سوره حدید عمل کرده و هر مصیبتی را بر اساس حکمت و مصلحت تعبیر کرده و می گوید یا به حکمتی به این مصیبت و شر دچار شده یا آن که مصلحتی در آن بوده است. البته انسان گاهی ناخواسته خطا و گناه و اشتباهی می کند که نیازمند تنبیه و هشدار است که با مصیبت و شرور این هشدار داده می شود؛ استغفار می تواند این بلایا و تنبیهات را برطرف کند؛

2.       مومن متوسط و سست ایمان: مومنانی از این دست وقتی با مشکل مواجه می شوند، تازه یاد خدا می افتند و به دنبال آن می روند تا خداوند دستگیرشان باشد. این دسته کسانی هستند که از خداوند نومید نمی شوند، ولی وقتی شری به آنان رسید دیگر خدا را ول نمی کنند و هر دم در خانه خدا را می کوبند و دعایشان طولانی و عریض و طویل است. اکثریت کسانی که به خدا ایمان دارند این گونه هستند. خداوند درباره این دسته از انسان های خداشناس می فرماید: وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَن لَّمْ یَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛ و چون انسان را آسیبى رسد، ما را- به پهلو خوابیده یا نشسته یا ایستاده- مى‏خواند، و چون گرفتاریش را برطرف کنیم چنان مى‏رود که گویى ما را براى گرفتاریى که به او رسیده، نخوانده است. این گونه براى اسرافکاران آنچه انجام مى‏دادند زینت داده شده است.(یونس، آیه 12) هم چنین در جایی دیگر درباره واکنش این افراد می فرماید: فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِیَ فِتْنَةٌ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ؛ و چون انسان را آسیبى رسد، ما را فرامى‏خواند سپس چون نعمتى از جانب خود به او عطا کنیم مى‏گوید: «تنها آن را به دانش خود یافته‏ام». نه چنان است، بلکه آن آزمایشى است، ولى بیشترشان نمى‏دانند.(زمر، آیه 49) پس این دسته از افراد اگر با شرور مواجه شوند اهل دعا و نیایش می شوند و وقتی هم شرور برداشته می شود فراموش می کند که خداوند این شرور را برداشته است و گمان می کند که علم و دانش او بوده که مشکل را برطرف کرده و او را از شرور دور نگه داشته و به ساحل امن و امان رسانیده است. این افراد اصلا فراموش می کنند که تا چند وقت پیش چقدر در خانه خدا می زدند و ابرام و پافشاری داشتند.

اما واکنش کافران چنان که بیان شد، رسیدن به نومیدی و پوچی است. خداوند از کافران در آیه 82 سوره اسراء به عنوان ظالم و اهل خسران یاد می کند و در آیه 83 می فرماید: وَإِذَآ أَنْعَمْنَا عَلَى الإِنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ کَانَ یَؤُوسًا؛ و چون به انسان نعمت ارزانى داریم، روى مى‏گرداند و پهلو تهى مى‏کند، و چون آسیبى به وى رسد نومید مى‏گردد.

خداوند در آیه 87 سوره یوسف روشن می کند که کسانی از خداوند مایوس می شوند که کافرند: إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ؛ زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت خدا نومید نمى‏شود.»

از این آیه می توان دریافت کسی مایوس می شود و به پوچی و خسران می رسد که کافر است، اما خداشناس در هر مرتبه ای باشد هرگز از خدا مایوس نمی شود و واکنش او نسبت به شرور همان چیزی است که گفته شد؛ اما کافر مایوس شده و در پوچی قرار می گیرد و نومیدانه کارهای را انجام می دهد که سودی برایش ندارد.

اصولا از نظر قرآن انسان طبیعتی دارد که رفتاری از این قبیل از او بر می آید. خداوند می فرماید: إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ؛ به راستى که انسان سخت آزمند و بى‏تاب‏ و ناشکیبا خلق شده است، چون شری بدو رسد بی تابی و بی قراری و عجز و لابه کند.(معارج، آیات 19 و 20)

هم چنین در آیه 49 سوره فصلت می فرماید: لَا یَسْأَمُ الْإِنسَانُ مِن دُعَاء الْخَیْرِ وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَیَؤُوسٌ قَنُوطٌ؛ انسان از دعاى خیر خسته نمى‏شود، و چون آسیبى به او رسد مأیوس و نومید دلسرد مى‏ شود.