برای شناخت آدم ها به سبب پیچیدگی و بازیگری و نهان کاری آن ها باید آنان را در شرایط سخت و خاصی قرار داد. می گویند آدم ها را می توان در جاهای سخت و خطرساز شناخت(غرر الحکم، حدیث شماره 6472)؛ زیرا در این موارد است که خود واقعی خودشان را نشان می دهند. از جمله شرایط سخت می توان به سفر، معامله ، همسرا و همخانه شدن و هم سفره و هم غذا شدن اشاره کرد.

می گویند در روایتی از امام علی(ع) است که فرموده است: اگر می خواهی کسی را بشناسی یکی از این سه کار را انجام بده: 1. مسافرت کن؛ 2. هم سفره باش؛ 3. معامله و تجارت کن.(البته خودم این روایت را ندیده ام و تنها از برخی شنیده ام. البته از دومی این مطلب نقل شده که از شخصی که مدعی معرفت و شناخت از شخصی بود پرسید: قال له: أتعرفه ؟ قال: نعم، قال له: هل سافرت معه ؟ قال: لا، قال: هل جاورته ؟ قال: لا، قال: هل عاملته بالدرهم و الدینار، قال: لا، قال: إذًا أنت لا تعرفه، لعلک رأیته یصلی فی المسجد، قال: نعم، قال: أنت إذًا لا تعرفه؛ به او گفت او را می شناسی؟ گفت : آری! گفت: با او مسافرت رفته ای ؟ گفت : نه ! گفت: آیا با او همسایه بوده ای ؟ گفت: نه! گفت : آیا با او به درهم و دینار معامله ای کرده ای ؟ گفت: نه! گفت: پس تو او را نمی شناسی و شاید دیده ای که در مجسد نماز می خواند؟ گفت: آری. گفت: پس تو او را نمی شناسی. نگاه کنید: موسوعة النابلسی للعلوم الاسلامیة؛ السیرة - شمائل الرسول 1995 - الدرس (21-32) : آدابه إذا خرج إلى الناس)

البته از آن جایی که کبوتر با کبوتر ، باز با باز می پرد، انسان می تواند با نگاهی به دوستانش نیز او را بشناسد؛ زیرا دوستان نیز یکی از مهم ترین معیارها و ملاک های سنجش آدمی هستند.

از قدیم گفته اند چند چیز عیب نما است و شخص را رسوا می کند: سفر و سفره و معامله. انسان ها در این امور خودشان را رسوا می کنند و باطن خودشان را نشان می دهند.

حتما شنیده اید که می گویند اگر می خواهی کسی را بشناسی، یا او را عصبانی کن و یا با او به سفر برو. مسافرت رفتن، راهی است تا آدمهای اطرافمان را بشناسیم. سفر رفتن، یعنی همراه بودن با همسفران در همه ی لحظه ها و حالتها. آدمها هرچقدر هم که اهل فیلم بازی کردن و ادا در آوردن باشند، بالاخره در این شرایط، خود واقعی شان را نشان می دهند. زیرا سفر، سختیهای خاص خودش را دارد و حتما شنیده اید که سختیها، معیار مردی است! امام علی (ع) فرموده اند: «سفر، ترازوی اخلاق است.»( شرح ابن ابى الحدید بر نهج البلاغه، ج 2، ص296)  

از همین روست که در ضرب المثل ها آمده است: هر که را می خواهی بشناسی ، یا با او معامله یا سفر کن . (امثال و حکم ج 4 ص 1963).

یکی از فایده های سفر همسفر شدن و یا پیدا کردن آدمهایی است که بودنشان در زندگی، گاه می تواند مسیر زندگیمان را تغییر دهد. در روایت است : «مسافرت کنید که در آن پنج فایده است: اندوه زدایی، در آمدزایی، دانش افزایی، ادب آموزی و همراهی با شرافتمند.»( مفاتیح الحیات، ص 179، به نقل از مستدرک الوسایل، ج 8، ص 115)

پس پیش از سفر نیز انسان می بایست بگردد بهترین ها را برای سفر انتخاب کند؛ زیرا هم سفر نقش بسیار تعیین کننده ای برای آدمی و سرنوشت او دارد. از این روست که امام صادق(ع) می فرماید: إصْحَب مَن تَتَزَیَّنُ بِهِ ولا تَصحَب مَنْ یَتَزَیَّنُ بِکَ؛ با کسی سفر کن که زینت و افتخار تو باشد، نه آنکه تو زینت او باشی.

از همین روست که امیرمومنان علی(ع) می فرماید: سل عن الرفیق قبل الطریق و عن الجار قبل الدار؛ قبل از حرکت براى سفر، درباره هم سفرت و پیش از خریدن منزل درباره همسایه ات، سوال و تحقیق کن."" (نهج البلاغه معجم المفهرس، نامه 31، شماره 115)

پس اگر می‏خواهی کسی را بشناسی با او هم سفر شو و سفر کن تا حقیقت و باطن خودش را به تو نشان دهد.

از دیگر راه های شناخت افراد، نگاه به دوستان اوست. پس اگر می خواهی کسی را بشناسی به دوستانش نگاه کن. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: المرء علی دین خلیله فلینظر احدکم من یخالل؛ انسان در دین خود از دوستش تاثیر می‏پذیرد پس لازم است هر یک از شما درباره‏انتخاب دوست، دقت کنید .(الکافی :ج 2 ، ص 375 ، حدیث 3 و ص 642 ، حدیث 10 کلاهما عن عمر بن یزید عن الإمام الصادق علیه السّلام ، بحار الأنوار : ج 74 ، ص 201 ، حدیث 40 )

در جایی دیگر می فرماید: المَرءُ عَلى دینِ خَلیلِهِ و قَرینِهِ؛ مرد بر دین دوست خلوتی و همترازش است.(سنن أبی داود: ج 4، ص 259، حدیث4833 ، سنن الترمذی: ج 4، ص 589، حدیث2378 )

امام علی (علیه السلام) نیز می فرماید: و احذر صحابه من یفیل رایه وینکر عمله فان الصاحب معتبر بصاحبه‏؛ از دوستی با کسانی که افکارشان نادرست و اعمالشان ناپسند است، دوری گزین زیراانسان از دوستش، متاثر می‏شود.

وی هم چنین می فرماید: لاتصحب الشریر فان طبعک یسرق من طبعه شرا و انت لا تعلم‏؛ از مصاحبت‏با انسان شرور بپرهیز، زیرا طبیعت‏به طور ناخودآگاه، از خوی او شری‏را می‏گیرد و تو از آن بی‏خبری.

پس دوست را باید آزمود و به دوستی گرفت. از این روست که امام علی می فرماید: «من اتخذ اخا بعد حسن الاختباردامت صحبته و تاکدت مودته‏؛ کسی که پس از آزمایش صحیح، کسی را به دوستی برگزیند رفاقتش پایدار و مودتش‏استوار خواهد بود.

پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) هم چنین فرمودند: لا تَنْظُرُوا إلى کَثْرةِ صلاتِهِمْ وَصَوْمِهِمْ وَ کَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَطَنْطَنِتِهِمْ بِاللیْلِ وَلکِنْ أْنْظُروا إلى صِدْقِ الْحَدِیْثِ وَأَداءِ الأَمانَةِ؛ تنها به زیادى نماز و روزه و حج و نیکى به دیگران و شب زنده دارى بعضى نگاه نکنید (اگر چه اینها در مورد خود مهم است) بلکه نگاه به «راستگویى» و «امانت» آنها کنید!( کتاب سفینة البحار)