اندر حکایت انار و پیاز  و نقش تاویل

اشاره : هر آیه ای دو حنبه دارد : جنبه بیانی(عبارتی) و جنبه اشاری . فهم جنبه بیانی و موضوع آیه به روی همگان باز است ؛ زیرا ربط علامت به موضوع و مفهوم امری منطقی است ؛ از این رو می گویند که فهم ظاهری بیانی قرآن برای همگان امکان پذیر است . اما جنبه اشاری و ایمایی چنین نیست ؛ چون ربط موضوع با این جنبه غیر ظاهری از طریق تحریک و القاست و این امر کاملا به زمینه القا شونده بستگی دارد . این بخش نیز خود دارای مراتب است که از آن به ترتیب به اشارات و حقایق نام می برند. بخش اشارات و مرتبه ای از حقایق برای اهل تقوا قابل دسترسی است چون قرآن در این مرحله مختص متقین است که در ابتدای سوره بقره بدان اشاره شده است.

گویند چهار برادر (البته دوتا و سه تاش مهم نیست) بودند که در جوانمردی و عیاری و لوطی گری سر آمد روزگار خویش بودند. ایشان به رسم عهد قجر در هر سور و ساتی که می شد حاضر و از بذل و بخشش صاحبان جشن و عزا به فراخور بهره مند می شدند. رسم روزگار چنین بود که در این گونه مجالس آبگوشت می دادند و بسته به وضعیت صاحب مجلس کم گوشت و پر گوشت بود. آن چه در این مجالس نرخ زر می یافت همین پیاز بد بو ی خوش بو کننده دهان و دندان بود. این چهار تن لوطی وش و عیار کش در همه مجالس پیازی می بردند تا به تمام و کمال از غذا و خوراک آبگوشتی بهره برند و شکمی از عزا در آورند.

در این مجالس آن کس که قرب منزلت داشت شیخ و درویش مجلس بود و به تقدیر زمانه شیخ نجف دیده بیشتر . پس کوچک ترین ایشان چون این جایگاه و منزلت بدبد ترک وطن مالوف کرد و میهن بدرود و به نجف شتافت که آن زمانه هرکس نجف دیده بود چون اهل زمانه ما چون سوربن ‚ هاروارد و اکسفورد دیده بود و از قرب و منزلت و جاه و مقام دولتی و مردمی کم نمی داشت. اصولا همواره در طول و عرض تاریخ ، ما از خارجی و بیگانه خوشمان می آید و آنان را روی چشم خود جا می دهیم و از هر چه ایرانی ( ولو شهید دفاع از جان و مال و ناموس  و میهن) چنان خوشمان نمی آید. نمی دانم این متجاوزین ژاپنی و آلمانی چرا این قدر در مملکت خودشان عزیز و گرامی هستند که حتی نخست وزیر ژاپن طول یک سال چند بار سری به مزار گور به گورشان زده و از آنان تجلیل می کند حتی اگر روابط میان چین و ماچین تیره و تار گردد ولی ما ایرانیان فرهیخته و ملی گرا  می رویم رییس دانشگاه را می زنیم که چرا چهار شهید گمنام دفاع از کشور را در این دانشگاه می خواهیم دفن کنیم. بگذریم ... همین بیگانه پرستی بود که این عیار را دربه در و آواره خارج کشور کرد.

پس سالیانی چند از ضرب و یضرب و احکام عقلی و نقلی بخواند و به شهر خویش باز آمد . برادران به استقبال وی شتافتند که او نیز خارج دیده بود و خارجی شده. چون برادر در آن هیبت بدیدند بزرگش داشته با سلام و صلوات در کوچه و برزن شهر گردانده و به خانه بردند. اما برادر را احوال دیگر بودی و هیچ سخن نه فهم کردی و نه با ایشان سخن گفتی . مدتی بر آمد و سخنی از کام برادر بر نیامد. پس گمان بردند که وی را مقامات رسیده و از عالم خاک به افلاک پر کشیده است. از این سبب است که صمت و سکوت برگزیده که این خود در میان عارفان و درویشان مقامی بس عالی است. چنان که مولوی نیز بدان افتخار کرده و خود را بدان ستوده و نام و تخلص خود خموش برگزیده است.

چون ماهی بشد به فکر چاره افتادند تا برادر را به حرف آورند و از کمالش بهره برند. پس به سراغ شیخ شهر رفتند که او نیز خارج دیده و مردی بزرگ بود. رایزنی کرده تا وی به نزد برادر آید او را به سخن آورد. شیخ گفت من خود رمز و اشارت دانم  و بدین نحو با او سخن گویم تا حقیقت چون آفتاب روشن شود که حال وی چون است. آیا به  صمت در آمده یا جنون غربت بر او غلبه کرده است؟ چون هر که به خارج رود این بلای نخست است که عارض وی شود. چنان که از احوالات  ایرانیان اهل فرنگ رفته چنین بر می آید که  آمار خودکشی و دیگر کشی و... در ایشان به فزونی است (به این آمار و ارقام نیز اعتباری نیست)

پس شیخ به نزد عیار رفت و اناری بر زمین کوفت . لوطی خارج دیده نه گذاشت و نه برداشت و از جیب خود پیازی در آورد بر زمین کوفت به هیبتی چند . ( این پیاز در جیب گذاشتن از عادات دیرین ایشان از بزم و مجالس زمانه عیاری بود.)

شیخ عبا برکشید و متغیر گشت و به ناگهان چون اسپند بر آتش از زمین پرید و بجست و از خانه گریخت.

برادران در پی وی شدند که این دیگر چه حکایتی است و شگفتی ها بنمودند. پس شتابان پی شیخ گرفته و وی را یافته و حکایت خواسته که این چه رازی بود؟

شیخ ‚ جوان لوطی را بزرگ داشته و از عظمت و مقامات وی سخن ها پرداخته و هزاران رطب و یابس به هم بافته که وی را چه شان و منزلتی است و  دیگر کس را آن نیست. و این که چون اویی در بلاد ما نیست.

گفتند حکایت انار و پیاز چیست؟ شیخ گفت: من اناری از جیب در آوردم که حکایت جهان ‚ حکایت این انار است که این چنین به نظم در کنار هم نشسته اند و در غلاف ماده گرفتار.

وی پیازی بر زمین نهاد که حکایت دنیا نه چنان است که می گویی . حکایت دنیا حکایت این پیاز است که لایه لایه است و میان هر یک از این دنیا ها لایه ای نازک است که برزخ نام نهند. دیگر آن که جهان چون پیاز دارای مراتب تشکیکی است . هرچند که به چشم تو  جهان هستی را ماهیت های متعدد است چون دانه های انار ولی به نظرم همه را وجودی واحد است و این وجود واحد را مراتب تشکیکی و...

پس بسیار دیگر از علوم ناگفته و غریبه و از دانش حضوری و شهودی دو چندان بگفت و برادران را بشارت ها داد که این مقامات را من در کسی جز پیامبران سراغ نتوانم گرفت.

برادران شیخ را بدرود گفتند و نزد برادر شتافته وی را بسیار بزرگ داشتند. پس وی را گفتند : برادر خود حکایت سختی ها و زحمات بسیار ما را می دانی . اکنون که به این مقام رسیدی ما را نیز دریاب. پس وی را سوگندها دادند تا ایشان را دستگیره نماید ولی برادر مقامات رسیده هم چنان ساکت و خاموش بودی . این بود تا آن که به آخرین حیله و چاره متوسل شدند و به نان و نمکی که باهم خورده بوند وی را سوگند دادند که این سوگند نزد ایشان بس بزرگ است. 

پس برادر به حرمت نان و نمک به سخن در آمد و زبان در کام گرداند . پس اول چیزی که پرسیدند حکایت انار و پیاز بود. شیخ  لوطی کمی بخندید و گفت: شیخ چون به مجلس در آمد اناری بر زمین کوفت که حکایت تو در نزد من حکایت این انار است که چون بفشارمش آبش در آید . تو را افشره سازم . تو هر چند خارج رفته ای ولی در نزد من کس نیستی . من نیز به خشونت پیازی بر زمین کوفتم که تو نیز هر چند چون پیاز محکم و استواری ولی من به مشتی محکم تو را در هم کوبم. شیخ از این سخنم متغیر شد و بگریخت چنان که دیدید.

اکنون حکایت این نشست تصوف و عرفان بود که هر کس تاویل و تفسیر خود کرد و معلوم نیست کدام تفسیر همان بیان واقع است. به ویژه که معیاری برای  این گونه دعاوی نیست و  اخر کار باید باز متوسل به طاس شویم وگرنه بازار عرفان و تصوف و درویش و درویشی این روزها بسیار گرم است. این هم تفسیر دیگر از زندگی ...