خداوند روز را برای نشور و پراکنده شدن (فرقان، آیه 47) و حرکت و شنا در جریان زمان و برای کار و بار قرار داده است(مزمل، آیه 7)؛ و شب را بر خلاف روز، زمان خواب و استراحت و آرامش دانسته است.(نباء، آیه 9؛ فرقان، آیه 47)

شب زمانی بسیار مناسبی برای دریافت علوم غیبی و لدنی و مقامات و معارف الهی است. خداوند در آیه 6 سوره مزمل می فرماید: إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِیلًا؛ زیرا قطعا عبادتى که در شب صورت مى‏گیرد محکمتر و پابرجاتر و گفتار در آن درست‏تر و استوارتر است.

از همین روست که درباره مومنان شب زنده دار می فرماید: تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ؛ پهلوهایشان از خوابگاهها و بسترها جدا مى‏گردد و پروردگارشان را از روى بیم و طمع مى‏خوانند، و از آنچه روزیشان داده‏ایم انفاق مى‏کنند.(سجده ، آیه 16)

این ها بندگی را هر چند به حکم بندگی بردگان از خوف و یا بازرگانان از طمع به پروردگارشان می کنند، ولی در مسیری هستند که آنان را با بندگی آزادگان عاشق و دوستدار و محب آشنا کرده و در نهایت در آن مسیر قرار می دهد.

اصول چه عیب دارد که انسان بندگی را چون بردگان و بازارگانان و آزادگان با هم داشته باشد. اگر این گونه باشند، به چیزهایی غیر از رهایی از منکرات و فحشاءکه میوه نماز است(عنکبوت، آیه 45) و تقوای الهی که میوه هر عبادتی است (بقره، آیه 21) دست می یابند که بر بسیاری از انسان های مخفی و نهان است: فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاء بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ هیچ کس نمى‏داند چه چیز از آنچه روشنى‏بخش دیدگان است به پاداش‏ آنچه انجام مى‏دادند براى آنان پنهان شده است.(سجده، آیه 17)

خداوند این چشم روشنی دیدگان و آب خنکای چشمان و سرور و شادی دلان در نماز شب برای شب زنده داران را به مقام محمود تعبیر کرده و فرموده است: وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَى أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا؛ و پاسى از شب را زنده بدار، تا براى تو به منزله‏ نافله‏اى باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند.(اسراء، آیه 79)

این مقام محمود همان مقام شفاعت ماذون به اذن الهی است: مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ ؛ چه کسی جز به اذن او ، در نزد او شفاعت کند؟(بقره، آیه 255). پس به گونه ای در شفاعت دستش باز خواهد بود تا مورد رضایتش قرار گیرد: وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى؛ و بزودى پروردگارت تو را عطا خواهد داد، تا خرسند گردى.(ضحی، آیه 5)

این نماز شب و تهجد شبانه و قیام پس نوم و خواب شب چنان اهمیت و ارزش دارد که خداوند آن را بر پیامبرش واجب دانسته و در سوره مزمل به پیامبرش فرمان می دهد و می فرماید: یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا ؛ ای جامه در هم پیچیده برای نماز شب برخیز به جز اندکی. نیمى از شب یا اندکى از آن را بکاه، یا اندکی بر نیمه بیافزای و قرآن را شمرده و با تامل بخوان!( مزمل، آیات 1 تا 4) و در جایی دیگر تنها برخی از مومنان به همراهی پیامبری که اسوه حسنه است(احزاب، ایه 21) به این تهجد شبانه و نماز و قرآن خواندن ترتیلی شبش می پردازند نیز می فرماید: إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَى مِن ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِّنَ الَّذِینَ مَعَکَ وَاللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَن سَیَکُونُ مِنکُم مَّرْضَى وَآخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ پروردگار تو می داند که تو و گروهی از آنان که با تو هستند نزدیک به ، دوثلث شب و نیم شب و ثلث شب را به نماز می ایستید و خداست که اندازه شب و روز را معین می کند و می داند که شما هرگز حساب آن را نتوانید داشت پس توبه شما را بپذیرفت و هر چه میسر شود از قرآن بخوانید می داند چه کسانی از شما بیمار خواهند شد ، و گروهی دیگر به طلب روزی خدا به سفر می روند و گروه دیگر در راه خدا به جنگ می روند پس هر چه میسر شود از آن بخوانید نماز بگزارید و زکات بدهید و به خدا قرض الحسنه دهید و هر خیری را که برای خود پیشاپیش بفرستید ، آن را نزد خدا خواهید یافت و آن پاداش بهتر است و پاداشی بزرگ تر است و از خدا آمرزش بخواهید ، زیرا خدا آمرزنده و مهربان است.(مزمل، آیه 20)