از نظر اسلام عقل از جایگاه و اهمیت بسیاری برخوردار است؛ زیرا چراغ راه باطنی و همراه همیشگی آدمی است. انسان با چراغ عقل می تواند حق و باطل و نیز خوب و بد را ببیند و نسبت به حسن و قبح شناخت پیدا کند.
البته این هرگز به این معنا نیست که عقل همانند خداوند شارع است و حکم مولوی دارد، بلکه اصولا عقل حکم به معنای حق قانونگذاری ندارد؛ چنان که نقل نیز این گونه است. عقل و نقل دو چراغ باطنی و ظاهری برای انسان است. انسان همان طوری که با مراجعه به نصوص و نقل معتبر، نسبت به حکم الهی شناخت و معرفت پیدا می کند، با مراجعه به چراغ عقل نسبت به حکم الهی شناخت می یابد. بنابراین عقل و نقل دو راه برای شناخت حکم الهی است نه این که عقل یا نقل حکم می کند که چه بکنیم و چه نکنیم.
بر این اساس، این که گفته می شود: «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَکَمَ بِهِ الشّرع» و «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الشّرع حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ » یعنی هر آن چه را عقل بدان حکم کرد شریعت نیز بدان حکم کرد یا هر چیزی را که شریعت بدان حکم کند عقل نیز بدان حکم می کند، مبنایی ندارد؛ زیرا از عقل و نقل حکم صادر نمی شود، بلکه آن کسی که حکم می کند شارع یعنی خداوند است.(یوسف، آیات 40 و 67)
بنابراین، این جمله باید این گونه تصحیح و اصلاح شود: «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَکَمَ بِهِ النقل و بالعکس؛ هر چه را عقل بدان حکم کرد نقل معتبر نیز بدان حکم می کند و بر عکس».
به سخن دیگر، مراد از «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الْعَقْل» یعنی « کُلُّ ما إنکشف بالعقل، یَنکشفُ بِالنقل» و«کلّ مَا انکَشف بِالنقل، یَنکشفُ بِالعقل» است. به این معنا که هر چیزی که با عقل کشف می شود با نقل معتبر نیز منکشف می شود و هر چیزی که با نقل کشف شده با عقل نیز منکشف می شود. از همین روست که حضرت امام موسی کاظم(ع) می فرماید: «إِنَّ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حُجَّتَیْنِ حجة ظاهرة وحجة باطنة، فأما الظاهرة فالرسل والأنبیاء والأئمة - علیهم السلام -، وأما الباطنة فالعقول، برای خداوند دو حجت ظاهری و باطنی است؛ اما ظاهری همانا فرستادگان و پیامبران و امامان علیهم السلام هستند و اما حجت باطنی همانا عقول مردمان است»(کلینی، کافی، ج 1، ص 16)؛ یعنی دو چراغ روشنگر است که در حوزه معرفتی به انسان شناخت نسبت به حق و باطل و خوب و بد می دهد. به این معنا که اگر خداوند می فرماید: لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ، برای این که به نفع مردم علیه خداوند پس از رسولان دیگر حجتی نباشد(نساء، آیه 165) با وجود عقل نیز دیگر حجتی به نفع مردم علیه خدا نیست که ما حق و باطل و خوب و بد را نمی شناختیم و نمی دانستیم تا بر اساس آن عمل کنیم؛ زیرا پس حجت نقلی و عقلی دیگر جایی برای اما و اگر و بهانه جویی نیست.