صبر حالت نفسانی و رفتاری است انسان در هنگام شدائد و مشکلات و مصیبت ها و سختی ها در پیش می گیرد. بر اساس روایات معتبر صبر در سه جا خودش را نشان می دهد: اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصیَةِ؛(الکافی-ط الاسلامیة، الشیخ الکلینی، ج2، ص91)
1. الصبر «عِنْدَ الْمُصِیبَةِ»: یعنی وقتی مصیبت و بلایی بر او وارد شد صبر پیشه می کند و جزع  و فزع ندارد؛ پس با استرجاع خودش را آرام می کند؛ خداوند می فرماید: وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ  الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ؛ و قطعاً شما را به چیزى از قبیلِ‏ ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مى‏آزماییم و مژده ده شکیبایان و صابران را یعنی همان کسانى که چون مصیبتى به آنان برسد، مى‏گویند: «ما از آنِ خدا هستیم، و به سوى او باز مى‏گردیم.»(بقره، آیه 156)
2. الصبر «عَلَی الطَّاعَةِ» : یعنی تکالیف سخت و شدید را با استقامت و پایداری انجام می دهد و از زیر آن فرار نمی کند؛
3. الصبر «عَنِ الْمَعْصِیَة»: یعنی وقتی با معصیت مواجه شد صبر می کند و خویشتن داری دارد. خداوند می فرماید: قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ ؛ به مردان با ایمان بگو: «دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند، که این براى آنان پاکیزه‏تر است، زیرا خدا به آنچه مى‏کنند آگاه است.» (نور، آیه 30)
اما حلم که صفت و حالت دیگر نفسانی است با صبر تفاوت دارد؛ اگر برای شخص حادثه‌ای پیش آمد و او عصبانی شد، و با همه فشارها خودش را مهار و مدیریت کرد و بر اساس خشم و عصبانبیت خویش عمل نکرد، چنین شخصی حلیم و بربدار است. پس بار سنگین خشم و غضب را بر می دارد و مهار و مدیریت می کند و در آن حالت رفتار و سخنی ندارد که خلاف حق باشد و موجبات پشیمانی را فراهم آورد. چنین شخصی از درون استوار است و وزیرش ملکات وجودی اش است به طوری که بار سنگین و وزر فشار را تحمل می کند و استوار بر سوق و پایش ایستاده است. این که خداوند درباره جامعه اسلامی دارد: وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ؛ در انجیل ، که چون کشته ای هستند که جوانه بزند و آن جوانه محکم شود و بر پاهای خود بایستد.(فتح، آیه 29) پس حلیم کسی است که بر پای خودش ایستاده و وزر و سنگینی را تحمل می کند. این که گفته شد حلم وزیر علم است مراد همین است که انسان عالم باید حلیم باشد و وزیر خودش باشد و بر پای خودش بیایستد و فشارهای سهمگین را تحمل کند و کظم غیظ کرده و خشمش را فروکش کند و بخواباند. پس حلیم خشمگین می شود ولی مهار خشم خودش را دارد و بر اساس هیجان و واکنش های عاطفی شدید رفتار نمی کند، بلکه آتشفشان خشم خودش را می خورد و فرو می کشد و بر اساس عقل و علم رفتار می کند نه هیجان و عواطف و احساسات.