قرآن کریم محکمات دین را با برهان قطعی بیان می‌کنند و آنها را منبع و مرجعِ سایر مطالب قرار می دهد؛ پس اگر متشابهاتی باشد آنها را به محکمات ارجاع می‌دهد.(آل عمران، آیه 7 و آیات دیگر قرآن)
از آن جایی که همه مردم در سطح ادراک محکمات نیستند؛ لذا خداوند مَثَل‌هایی ذکر می‌کند تا حقیقت برای کسانی که در سطح پایین تر ادراکی هستند مطالب را دریابند و حقیقت برای آنان نیز معلوم شود.
بر اساس آموزه های قرآنی مَثَل دو کاربرد دارد: 1. پایین آوردن دامنه? مطلبِ بلند ؛ 2. بالابردن دستِ فهمِ مخاطب.
به سخن دیگر، تا مطلب بلند و ژرف و معارفی والا با مَثَل پایین نیاید و با تمثیل در سطح  فهمِ مخاطب بالا نیاید، و مخاطب به دامنه? مطلب نرسد و چیزی عائد او نمی‌شود.
اصولا مناسخت و مناسبت میان دو طرف لازم و ضروری است. این عمل را همترازی می گویند؛ به این معنا که کاری می شود تا دو طرف به شکلی همتراز و در یک سطح قرار گیرند تا امکان افهام و تفهیم و فهم انجام گیرد. این گونه است که از یک سو تنزل و انزال است و از سوی دیگر عروج و صعود.
از همین روست که قرآن کریم معارف عقلیِ عروج و آسمانی و «لدی اللّهی» را پایین می آورد و در قالب «دَنا فَتَدَلَّی» (نجم، آیه 8) بازگو می‌کند،  و از سوی پیامبر(ص) و دیگر مخاطبان بالا برده می شوند تا نوعی مناسخت و تناسب ایجاد شود.
پس قران مَثَل‌هایی را که ذکر می‌کند  دارای دو نقش و اثر است. به عنوان نمونه آیه? بیست و دوم سوره مبارکه «انبیاء» است. خداوند می فرماید: لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ ؛ اگر در آن دو- آسمان و زمین- خدایانى جز خداى یکتا مى‏بود هر آینه هر دو تباه مى‏شدند. پاک و منزه است خداى، پروردگار عرش، از وصفى که مى‏ کنند.  در این جا «برهان تَمانُع» با همه? پیچیدگی هایش بیان شده است. البته برخی از بزرگانِ حکمت و کلام خیال می‌کردند که این به برهان تمانع به برهان «تَواردِ علّتین» برمی‌گردد، ولی قرآن کریم در مَثَل‌های گوناگون آن قدر در این آیه? ، برهان تَمانُع را پایین آورد، تا به دست فهمِ اکثریِ مردم نیز برسد.
پس قرآن بعد از بیان مُحکمات و ارجاع متشابهات به مُحکمات، در فضایی با مَثَل‌هایی می کوشد تا مطلب را در حدّ فهمِ توده? مردم قرار دهد. از همین روست که با توجه بر فرهنگ محاوره مردم و زبان توده ها سخن می گوید و مثل هایی را می آورد. در آیات قرآنی بر نقش مثلا بارها تاکید شده است. خداوند می فرماید: وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فی‏ هذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِنْ کُلِّ مَثَل(کهف، آیه 54)؛ و یا می فرماید: تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاس(عنکبوت، ایه 43)؛ با این همه بر این نکته تاکید دارد که تعقل این مثل ها کار هر کسی نیست بلکه کار عالمان است: وَ ما یَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُون.(همان)