برای اثبات اراده و اختیار در انسان دلایل بسیاری است که از جمله آن ها بازخواست از انسان و مسئولیت او در برابر اعمالش است: وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ؛ بازداشتشان کنید چون که مسئول هستند و باید بازخواست شوند.(صافات، آیه 24 ) یا می فرماید: خُذُوهُ فَغُلُّوه ? ثُمَّ الْجَحیمَ صَلُّوه؛ او را بگیرید و به زنجیر بکشید و به سوی جهنم برسانید.(حاقه، آیات 30 و 31)
دلیل دیگر بر وجود اراده و اختیار در انسان همین نفس لوامه است که مسئولیت سرزنشگری انسان را داراست و وقتی خطا و گناهی کرد او را سرزنش می کند: وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَة؛ و سوگند به نفس لوامه.(قیامت، آیه 1)
در درون هر انسانی سه کار انجام می شود: 1. یکی به نام عقل نظر می‌شناسد؛ 2. یکی هم به نام عقل عمل اجرا می‌کند و اهل عمل است ؛ 3. و یکی هم به نام «نفس لوّامه» داوری و قضاوت می کند. البته اگر خلاف الهامات علمی و عملی فطرت(شمس، آیات 7 تا 10) عمل کرد، سرزنش می کند و شخص خوابش نمی برد؛ اما اگر مطابق با فطرت عمل کرد نفس مطمئنه می شود و آرام می گیرد.(فجر، آیات 27 تا 30)
به هر حال انسان در مقام تکوین دارای اراده و اختیار و قادر به فعل و ترک است؛ اما در مقام تشریع مسئول است و آزاد نیست که هر کاری را بکند.
.GIF)
