خداوند می فرماید: ادْعُ إِلی‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ؛ با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به شیوه‏اى‏ که نیکوتر است مجادله نماى. (نحل، آیه 125)

جدال أحسن عبارت از آن است که قیاسی با مقدمات حق و معقول و مقبول تشکیل شود؛ یعنی مقدمات آن حق است، لکن این مقدمات نزد خصم صبغه? مقبولیّت دارد نه معقولیّت آن؛ پس با آن که معقول است آن جنبه مقبولیت نزد خصم مهم و اصل است.

جدال باطل: حال اگر چیزی معقول نباشد؛ ولی مقبول نزد خصم باشد، مجادله با این مقدمات مقبول غیر معقول، جدال باطل است؛ زیرا از جهل طرف مقابل سوء استفاده کردن کار باطلی است و پیامبران و انبیا منزّه از این عمل هستند.

برهان: اما اگر چیزی معقول باشد و حیثیت معقول بودنِ آن محور بحث باشد، این همان  برهان است.

پس جدال احسن هماره با یک امر حق و معقولی است، ولی محور بحث مقبولیّت آن «لدی ‌الخصم» است نه معقولیت آن.

خداوند تعالی و پیامبرش(ص) بارها از جدال احسن استفاده کرده اند. از جمله در آیات 78 و 79 سوره یس برای اثبات معاد که فرموده است: وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمیمٌ  قُلْ یُحْییهَا الَّذی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ؛ و برای ما مثل زد در حالی که آفرینش خویش را فراموش کرد و گفت: چه کسی این استخوان در حالت پوسیده، زنده می گرداند؟ بگو همان کسی زنده می گرداند که آن را برای نخستین بار ایجاد کرده  است. چون مخالفان خلقت و آفرینش نخستین آن را از خاک توسط خدا قبول داشتند، همان حد وسط مقبول نزد خصم را بیان می کند تا معاد را اثبات کند. این حد وسط در اصل معقول نیز است ولی در این جا جنبه مقبولیت آن مد نظر بوده است، از این روست که مصداق جدال احسن است.

در آیه 51 سوره اسراء نیز همین جدال احسن مورد استفاده قرار گرفته و خداوند می فرماید: فَسَیَقُولُونَ مَن یُعِیدُنَا قُلِ الَّذِی فَطَرَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَیُنْغِضُونَ إِلَیْکَ رُؤُوسَهُمْ؛ پس خواهند گفت: «چه کسى ما را بازمى‏گرداند؟» بگو: «همان کس که نخستین بار شما را پدید آورد.» باز سرهاى خود را به طرف تو تکان مى‏دهند. این سر تکان دادن خصم و مخالفان به خاطر آن است که به حد وسطی تمسک شده که مقبول نزد آن هاست و آن خلقت اولی بشر به دست خداوند است. پس همان خدایی که یک بار از هیچ آفریده و ایجاد کرده است، می تواند دوباره آن را اعاده کند.