فتنه به سبب پیچیدگی های آن، آزمون سختی برای همگان است. آمیختگی شگفت حق و باطل در زمان فتنه، هر گونه شناخت، داوری، ارزیابی و در نتیجه موضع گیری را سخت تر می کند. از این رو حتی برای کسانی که رشید و اهل رشد هستند،‌ موضع گیری دشوار می شود.

یکی از مهم ترین راهکارهای قرآن در هنگام بروز فتنه، درنگ و تامل پیش از موضع گیری و عمل است. در هیاهو و جنگ زرگری فتنه می بایست انسان بسیار هوشیار باشد و به سادگی در وارد عمل نشود،‌ بلکه بکوشد تا غبار غوغاسالاری و هیاهو را به کنار زند و با شناخت از حق و باطل، موضع گیری نماید؛ زیرا هر گونه اقدام بی شناخت کامل حق و باطل می تواند موجبات ظلم و ستم به خود و دیگری را فراهم آورد و انسان سخنی را برزبان آورد و یا کاری دیگر را انجام دهد که عمل در خدمت باطل باشد؛ هر چند که نیت خیر داشته و به نظرش در خدمت حق عمل کرده باشد. به سخن دیگر، انسان در هنگام فتنه در بسیاری از مواقع به سبب ظاهر گیرا و چهره حق به جانب باطل، به نیت خیرخواهانه، حسن فاعلی دارد ولی مراعات حسن فعلی را نمی کند و کاری را انجام می دهد که جز باطل یا به نفع باطل نیست.

خداوند در داستان حضرت موسی(ع) به خوبی نشان می دهد که حتی انسان های رشید در مقام و منزلت حضرت موسی(ع) پیش از دست یابی به مقام پیامبری و عصمت، ممکن است تا در مقام فتنه، به درستی از تشخیص حق از باطل بر نیاید و بر خلاف نیت خیر و حسن فاعلی، عمل و کارش حسن فعلی نداشته باشد.

خداوند در آیات 15 به بعد سوره طه داستان افتادن حضرت موسی(ع) در فتنه ای را بیان می کند که درس های آموزنده ای برای ما دارد. در این آیات گزارش شده که حضرت موسی(ع) از دربار فرعون بی آن که کسی را آگاه سازد، بی خبر وارد شهر می شود. در آن جا دو نفر را می بیند که به قصد کشت یک دیگر را می زنند. یکی از آنان از شیعیان و پیروان آن حضرت(ع) و به احتمال قوی یهودی بوده و دیگری از دشمنان به احتمال قوی قبطی بوده است. دراین میان، یهودی آن حضرت(ع) را به کمک خواهی می خواند و آن حضرت(ع) بی توجه به حقیقت ماجرا تنها به حکم ظاهر حق خواهانه یهودی، وارد معرکه می شود و با مشتی قبطی را می کشد و پس از عمل متوجه می شود که اشتباه کرده و در دام شیطان افتاده و بر خلاف نیت خیرخواهانه و حسن فاعلی، فعل او شیطانی بوده و از حسن فعلی برخوردار نبوده است.

در این داستان به خوبی بیان شده است که ظاهر فریبنده یهودی موجب شده است حضرت موسی(ع) تا به همان ظاهر بسنده کند و به قصد کار خوب و خیرخواهانه دفاع از حق وارد معرکه شود و عملی را انجام دهد که در حقیقت خلاف حق و حقیقت بوده است.

اگر آن حضرت(ع) در هنگام بروز فتنه، پیش از اقدام عملی، درنگ می کرد، هرگز در دام فتنه نمی افتاد. اما ایشان به ظاهر حق طلبانه بسنده کرد و اقدام عملی کرد. این اقدام عملی در هر سطحی از سخن تا کشتن می بایست پس از بررسی و شناخت حق از باطل انجام می شد؛ در حالی که ایشان به همان ظاهر بسنده کرده و به قصد و نیت خیرخواهانه دفاع از حق وارد میدان عمل می شود. این گونه است که نیت خیرخواهانه او تنها موجب نجات وی می شود، ولی در عمل در خدمت باطل گام بر می دارد. از این روست که آن حضرت(ع) این عمل خویش را به شیطان نسبت می دهد؛ چرا که حسن فاعلی او به تنهایی کفایت نمی کند، بلکه می بایست حسن فعلی هم داشت. این فقدان حسن فعلی به سبب این بود که  ایشان در فتنه قرار گرفته و نتوانسته بود تشخیص درستی داشته باشد و در عمل به جای دفاع از حق،  در مقام دفاع ازباطل قرار گرفت. این مطلب بعدها در درگیری دوباره همان یهودی با فردی دیگر آشکار شد و برای آن حضرت (ع) معلوم می شود که یهودی فردی باطل گرا بوده و بر خلاف ظاهری شیعه و مظلوم واقع شدن، انسانی ظالم بوده است که حتی انسان رشیدی چون موسی (ع)  را به اشتباه می افکند.

البته ناگفته نماند که این عمل حضرت موسی(ع) پیش از رسیدن به مقام نبوت و بهره مندی از مقام عصمت از طریق برهان پروردگارش می باشد و نمی تواند مبنای قضاوت برای عدم عصمت آن حضرت (ع) باشد.  با این همه این معنا را می توان از آیات به دست آورد که کسانی که به مقام رشد و بالندگی رسیده اند در موارد فتنه نیز ممکن است دچار اشتباه شوند. بر این اساس از انسان ها خواسته شده تا در چنین موارد تنها به خدا پناه برند و از مغفرت و رحمت الهی بخواهند تا ایشان را از اشتباه حفظ کند و با درنگ و صبر ، نسبت به تحقیق و تفحص در موضوع اقدام نمایند. چنان که خداوند در آیه 6 سوره حجرات به صراحت از مردمان می خواهد تا در هنگام فتنه ها با تحقیق و تفحص موضع گیری کنند و به ظاهر حق طلبانه بسنده نکنند؛ چرا که باطل همواره در جلوه گیری و تزیین و تسویل استاد است و نمی توان با یک نگاه حق را شناخت و عمل کرد؛ بلکه لازم است تا با درنگ و تحقیق و تفحص حق را از باطل شناخت و آن گاه موضع گیری و در نهایت عمل کرد.