گریه واکنش هیجانی انسان نسبت به انگیزه هایی است که عواطف و احساسات آدمی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. گریه که همراه با سوز دل، هق هق و اشک و سرشک است، شاید تنها در انسان به شکل کمالی آن یافت می شود و موجودات دیگر، این حد از احساسات و عواطف را نمی توانند به نمایش گذارند.

انسان، با انگیزه های متفاوت بلکه متقابل و متضادی چون ترس و شوق می گرید. گریستن همانند خندیدن شاهکار آفرینش است و از این روست که خداوند این دو را به عنوان خصوصیت خاص انسانی به خود نسبت می دهد و می فرماید: و انه هو اضحک و  ابکی ، خداوند است که می خنداند و می گریاند.» (نجم، آیه 43)

به نظر می رسد که غیر از انسان، آفریده ای از این کمال برخوردار نباشد. در این میان انسان کامل، در تمامیت این معنا به اوج و فراز بلندی است. از این روست که گریه و خنده ، نمایش تمام عقل انسانی است؛ چرا که در انسان کامل، عقل معنای تمام و درست خود را می یابد و از ان جایی که عقل انسان کامل، در عواطف و احساساتش گره خورده است، نمایش عقل عشقی را در این موجود تنها می توان به نظاره نشست. عقل انسان کامل، چنان با عشق، محبت و مودت آمیخته است که عقلش می گرید و می خندد و دلش می اندیشند و معرفت و دانش می آموزد. انسان کامل با عقل عشق می ورزد و با دلش می اندیشد، چرا که عقل و دل او یکی شده است.

هستی گریان بر حسین(ع)

اما این بدان معنا نیست که غیر از انسان یا انسان کامل این گونه نیست، هر یک به درجه ای از عقل از عشق بهره مند هستند؛ چرا که نصف عقل حقیقی، محبت و عشق است.(تحف العقول، ص 443) بر این اساس هر کسی که عقل دارد، عشق و مودت و محبت دارد و از احساسات در حد خود سرشار است.  بر اساس آموزه های قرآنی، همه هستی برخوردار از درجه از عقل و شعور و احساس است. از این روست که در حد خود مکلف هستند و مخاطب خداوند قرار می گیرند.(فصلت ، آیه 11)

درجه احساس و عواطف هستی با توجه به عقل ایشان متفاوت است ولی همان اندازه برای درک و ابراز و اظهار عشق و محبتی که بخشی از مفهوم و مولفه عقل است، کفایت می کند.

خداوند در آیه 29 سوره دخان می فرماید: فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْاَرْضُ وَ ما کانوُا مُنْظَرینَ؛ آسمان و زمین بر آنان نگریست و به آنان مهلتی داده نشده است. این آیه در بیان نفی گریه آسمان و زمین درباره کسانی است که خداوند آنان را به عذاب استیصال گرفته بود و ایشان را به سبب جسارت در گناه در همین دنیا عذاب کرده بود.

مفهوم مخالف این ایه است که زمین و آسمان از درجه و سطحی از عقل و شعور برخوردارند که شان و قابلیت گریستن را دارند؛ اما بر کسانی که به عذاب الهی گرفته شده بودند، نگریست.

اما آسمان و زمین بر امام حسین(ع) گریست. امیرالمؤمنین (ع) در روایتی در باره گریستن آسمان و زمین بر امام حسین(ع) سخن می گوید. در روایت است که آن حضرت این آیه را تلاوت می فرمود:‌ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْاَرْضُ وَ ما کانوُا مُنْظَرینَ » درهمان هنگام امام حسین (ع) وارد مسجد شد، امیرالمؤمنین (ع) با توجه به او فرمود:‌« ‌اَمّا اِنَّ هذَا سَیُقْتَلُ وَ یَبْکی عَلَیْهِ السّماءُ وَ الْاَرْضُ ؛  اما این کسی است که بزودی کشته شود و آسمان و زمین بر او می گریند »( تفسیر برهان، ج 4، ص 161)

گریستن تا چهل روز

رسول گرامی اسلام علیه‏السلام در سفارشهای خویش به جناب ابی‏ذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است: «یا اَباذَرٍّ! اِنّ الاَْرْضَ لَتَبْکی عَلَی الْمُؤمِنِ اِذا ماتَ اَرْبَعینَ صباحا؛ ای ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می‏رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.»( مکارم الاخلاق، ص465)

امام صادق علیه‏السلام در روایتی به بیان گریه موجودات عالم بر سالار شهیدان پرداخته، به زراره می‏فرماید: «یا زرارة! اِنَّ السَّماءَ بَکَتْ عَلَی الْحُسَیْنِ علیه‏السلام اَرْبَعینَ صَباحا بِالدَّمِ وَاِنَّ الاَْرْضَ بَکَتْ اَرْبَعینَ صَباحا بالسَّوادِ و اِنَّ الشَّمسَ بَکَتْ اَرْبَعینَ صَباحا بِالْکُسُوفِ واَلْحُمْرَةِ... وَاِنّ الْمَلائِکَةَ بَکَتْ اَرْبَعینَ صَباحا عَلَی الحسین علیه‏السلام ؛ ای زراره! آسمان چهل روز بر حسین علیه‏السلام خون گریه کرد و زمین چهل روز برای عزای آن حضرت گریست به تیره و تار شدن و خورشید با کسوف و سرخی خود چهل روز گریست ... و ملائکه الهی برای آن حضرت چهل روز گریستند.»( مستدرک الوسائل، ج10، ص314، با تلخیص.)

امام صادق‏علیه السلام نیزد رجایی دیگر  می فرماید :بَکَتِ السَّماءُ عَلَی الحُسَین أربَعینَ یَوماً بالدَّم؛ آسمان چهل روز بر حسین علیه السلام ، خون گریه کرد.(مناقب آل أبی طالب ، ج 3 ، ص 212 )

درباره نقش چهل در زندگی بشر می توان به آیات و روایات بسیاری تمسک کرد که از جمله مساله چله عرفانی است . امام عسکری‏علیه السلام درباره یکی از ویژگی های عدد چهل می فرماید :عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ . . . و زِیارَةُ الأربَعینَ . . .مؤمن پنج نشانه دارد . . . و یکی از آنها زیارت روز اربعین است (تهذیب الأحکام ، ج 6 ، ص 52 )