عرفه سرزمین است و روز عرفه یکی از روزهای مناسک آیینی حج. اما چنان که از سنت و سیره امامان(ع) به استنباط می شود، عرفه همانند هر شناخت و عرفانی، در بند زمان و مکان نیست. از این روست که از جایگاه بسیار والایی در فرهنگ ناب اسلام برخودار می باشد و گزارش اهل بیت(ع) از مقام و منزلت آن حکایت می کند.

یکی از اعمال این روز، دعای مشهور حضرت سید الشهداء امام حسین(ع) است. آن حضرت(ع) دعای را در روز عرفه در عرفات خواندند که از نظر مضامین چنان بلند و والاست که نمی توان آن را جز قرآن صاعد نامی دیگر نامید. در این دعا و نیایش که همراه با اهل بیت(ع) و فرزندان و شیعیان خود در نهایت تذلل و خشوع در جانب چپ کوه ایستادند و روی مبارک را به سوی کعبه گردانیدند و دست ها را برابر چهره برداشتند، مانند مسکینی که خوراک بخواهد و طعام طلبد، این دعا را خواندند.

این سفره نیایش حسینی(ع) به تقدیر الهی برای آیندگان ثبت وضبط شد. بی گمان تفسیری که در این نیایش به دست داده می شود، عصاره معرفت و توحید است. اگر پیامبر(ص) خود نخستین مفسر و مبین قرآن است تا حقایق آن را از اشارات، لطایف و حقایق افزون بر عبارات الفاظ به گوش مردمان برساند، جان و نفس ایشان از اهل بیت(ع) بر این مقام تکیه زدند و از مقام "دنی فتدلی" فرود آمدند و از مقام " قاب قوسین او ادنی" نزول کردند و از سدره المنتهی پایین آمدند، تا به عنوان اسباب، ذرایع و وسایل الهی عمل کنند و خود در مقام میزان، صراط ، مسیر سلوک و مصیر شدن های کمالی به سوی لقاء الله ، عروه الوثقای هدایت و حتی ایصال الی المطلوب شوند و اهل محبت و مودت را مجذوب جذبه رضوان الهی کنند.

بی گمان، نیایش عرفه، این قرآن صاعد، سرشار از معارف ناب توحید است. حقیقت خداوند را چنان که شایسته است به نمایش می گذارد و به حکم آن تنها " عبادک المخصلون" می تواند توصیف و وصف خدا چنان که شایسته است بکنند، به توصیفی پرداختند که خدای سبحان را سزاوار و شایسته است. توحیدی که در این فقرات فراز و بلند نیایش عرفانی عرفه حسینی بر تارک الفاظ می نشنید، هیچ وهم و عقل و خیالی را توان پرواز حتی به عبارات و ظواهر آن نیست، چرا رسد که به باطن آن راهی یابد مگر این که به تقوا خود را ساخته باشد و تعلیم علم لدنی به حکمت محمدی (ص) بیابد.

چنان که خداوند در قرآن بارها فرموده است، عقل آدمی را نرسد که جز به تنزیه و تسبیح همانند عقول مجرد فرشتگان بپردازند و تنها سبوح و قدوس گوی خداوند سبحان باشند؛ اما این عباد مخلص و خالص شده الهی به تطهیر خداوندی، از کتاب مبین و لوح محفوظ بلکه فراتر از آن خوشه بر می گیرند و در مقام توصیف مجاز می باشند که خداوند را نه تنها تسبیح گویند که تحمید و تهلیل و تکبیر او پردازند و وصف خداوند سبحان گویند.

امام حسین(ع) چنان که خدا را در این دعا و نیایش عرفانی در عرفه عرفات به نظاره مردمان می آورد که نیایشگران همراه آن حضرت(ع) مصداق" الی ربک ناظره" می شود و با آن حضرت(ع) و ایصال ایشان به لقای الهی می رسند و حقیقت الهی را در همان مقام لطیف می شناسند و درک می کنند.

آن حضرت(ع) در مقام عرفان شناسی حقیقی، حقیقت خداوند را به معرفت چشم ناظران لطیف و بصیر می آورد و چشمان حدید را به کرتین وامی دارد تا کشف غطای طبیعت دنیا بلکه آیات هستی نمایند و تا اوج الی ربک الرجعی در یقین علمی بالا می برد تا بتوانند از مقام یقین اختیاری، جسارت یقین عینی کنند و تا سر منزل حق الیقین بالا روند.

در این فقرات نیایش، همان گونه که خداوند چنان شایسته است بر اساس آموزه های وحیانی قرآن به تفسیر عرفانی شناخته می شود، بلکه جایگاه انسان و حرکت رو به سوی صبغه و رنگ خدایی گرفتن تا متاله و ربانی شدن را تبیین و روشن می سازد.

در این نیایش امام حسین(ع) بر این نکته عرفانی تاکید می کند که آن چه ظاهر است خداست؛ و آن چه نهان است غیر اوست. بنابراین، بر خلاف تصور توده های مردم، خدا ظاهر و دیگران غیر ظاهر هستند. از این روست که به هر چیز می نگرد، خداوند را می نگرد: اَیَکُونُ لِغَیْرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیْسَ لَکَ حَتّى یَکُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَکَ مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ اِلى دَلیلٍ یَدُلُّ عَلیْکَ وَمَتى بَعُدْتَ حَتّى تَکُونَ الاْ ثارُ هِىَ الَّتى تُوصِلُ اِلَیْکَ عَمِیَتْ عَیْنٌ لا تَراکَ عَلَیْها رَقیباً وَخَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصیباً اِلهى اَمَرْتَ؛ آیـا اسـاساً براى ما غیر تو ظهورى هست که در تو نباشد تا آن چیز وسیله ظهور تو گـردد. تـو کـِى پـنـهان شده اى تا محتاج به دلیلى باشیم که به تو راهنمایى کند و چه وقت دور مانده اى تا آثار تو ما را به تو واصل گرداند کور باد آن چشمى که تو را نبیند.

امیرمومنان علی(ع) درباره ظهور مطلق خداوند در هستی می فرماید: ما رایت شیئا الا رایت الله قبله و معه و بعده؛ چیزى را ندیدم جز اینکه خدا را پیش از آن و با آن و پس از آن مشاهده کردم.

آن حضرت (ع) در جایی دیگر روشن می کند: لم اعبد ربا لم اره؛ عبادت نکردم خدایى که او را ندیدم! پرسیدند: چگونه خدا را دیدى؟ فرمود: با چشم دل و بصیرت، نه با دیده ظاهرى.

به چشم ظاهر اگر رخصت تماشا نیست‏

نه بسته است کسى شاهراه دل‏ها را

به نظر می رسد که نیازمند آن هستیم تا بارها به خوانش نیایش عرفه بنشیم تا خداوند را در قرآن صاعد آن بشناسیم و تفسیری درست از خدا و شناخت راستین از موقعیت و فلسفه وجودی خود و هستی به دست آوریم و در زندگی و سبک آن همه فقرات آن را به کارگیرم. بی گمان کسانی که عرفان را در غیر این دسته از قرآن صاعد در کنار قرآن نازل می جویند ضالین و گمراهان هستند. باشد سیر و سلوک حقیقت را در مسیری بجوییم که واصلان آن خود مظاهر کامل خداوند و کلمات تامات اویند.