عیب جویی و عیب گویی از کارهای ناپسند و نابه هنجاری بسیار زشتی است که هیچ کس آن را بر نمی تابد. عیب جو کسی است که در جست و جوی آن است که نقص و عیب دیگری را شناسایی کرده و به رخ او کشیده و یا در نزد دیگران آشکار ساخته و شخص را بدنام و بدگونه وانمود سازد.

عیب جویی نوعی تجسس در احوال اشخاص است و از نظر اسلام بسیار زشت و زننده و گناهی قابل عقوبت و کیفر می باشد. در برخی از موارد به عنوان جرم تلقی و مجازات قانونی از حد و تعزیز به دنبال دارد.

ریشه عیب جویی را می بایست در اموری چون حسادت، کینه جویی، غرور و تکبر دانست. شخصی که در جست و جوی عیب دیگری است یا به انگیزه حسادت ا ین کار را می کند و یا در پی انتقام و کینه جویی است و یا آن که خود را برتر از دیگری می یابد و می کوشد تا با شناسایی کوچک ترین عیب ها و یا عیب نماها وی را خوار شمارد و بزرگی خود را بنمایاند.

همان گونه  که عیب جویی گناه و گاه جرم است، عیب گویی نیز گناه و در برخی از موارد جرم و بزه قانونی می باشد که مجازات را به همراه دارد. عیب جو گاهی  عیب را می جوید و می خواهد خود را آرام کند و برتری خود را به خود بقبولاند ولی عیب گو بی گمان در اندیشه تخریب وجه دیگری است.

این مسایل به ویژه در دوره های خاص در جوامع رونق می گیرد و از بازاری خوبی برخوردار می باشد و حتی روزنامه ها و نشریات زرد این گونه عیب گویی را به بهایی گزاف می خرند و به مشتریان فضول خود می فروشند. بسیاری ار مردم تنها برای ارضای خود فضولی خویش روزنامه ها و نشریات می خرند و به پایگاه های اینترنتی مراجعه می کنند.

در هنگامه ای که تنور انتخاب گرم است، عیب جویی و عیب گویی رونق بسیار می گیرد و عیب جویی به عنوان هنر برخی از روزنامه نگاران و خبرنگاران در می آید که افزون بر گناه عیب جویی مرتکب گناهانی دیگر چون اشاعه  فحشا و فاسد و غیب و تهمت و مانند آن نیز می شوند. از این روست که هم سنت بدی را به جا می گذارند که تا آخر عمرشان وبال گردنشان می شود و هم این نان بحت و سحت می خورند و آتش دوزخ را در کام خویش فرو می برند.

شگفت این که همین افراد در روز قیامت از این که در درونشان آتش افروخته شده است می نالند در حالی که این اتشی است که خود به جان خویش با عیب جویی و عیب گویی افکنده اند..

انسان عاقل و خردمند همان گونه که نمی پسندد تا دیگران در حق وی عیب جویی کنند و عیب هایش را آشکار و بیان نمایند همان گونه نیز نمی پسندد تا در حق دیگری عیب جویی کند و عیب گویی نماید؛ زیرا عاقل هر آن چه را بر خود نمی پسندد بر دیگری نیز نمی پسندد.

اما اگر کسی در حق دیگری عیب جویی کند امیدوار باشد که دیگری نیز در حق وی چنین خواهد کرد و خداوند پاداش رفتار زشت وی را هم در دنیا و هم آخرت به زودی خواهد داد.

از امیر مومنان علی (ع)  روایت  است که فرمود: «هر که عیب جویی کند عیبجویی شود و هر که دشنام دهد پاسخ شنود.»

شاعر شیرین  سخن پارسی گو همین  معنا را این گونه به  شعر و نظم در آورده و سروده است:

عیب مـــردم را مگو ای خود پرست   

عیب جویی هم به دنبال تو هست

تــــو عــیوب دیگـری ســازی بیــان

دیگـــری عیب تــــو آرد بـــر زبـــان

گر خردمندی و داری عقل و هوش         

تا تــوانی عیبهــا را پــرده پـوش

بسیاری از مردمان به ویژه در زمان های خاص چون انتخابات  تنها در اندیشه مچ گیری هستند و می کوشند تا مواردی را بیابند که بتوانند با آن خطای دیگری را بیلبند و آشکار سازند. این گونه است که گاه با عکس های به قول خودشان شکار لحظه ها عیب دیگری را برجسته سازی می کنند. زمانی را انتخاب می کنند که شخص ناخودآگاه انگشت در بینی کرده و یا به شکل خاصی ایستاده و حرکت را انجام می دهد. شکار خطا ها و برجسته سازی آن هم به عنوان عیب جویی گناه است و هم به عنوان اشاعه فحشا و منکر جرم تلقی می شود.

جالب این که برخی از نامزدهای انتخاباتی تنها در ا ندیشه عیب جویی و بزرگ نمایی کردن عیب ها و خطاهای دیگری می باشند. این در حالی است که اگر کسی بخواهد به درستی تبلیغات کند می بایست ویژگی های خود را برجسته سازد نه آن که در اندیشه کوبیدن رقیب انتخاباتی بوده و خطاهای ریز و درشت وی را شناسایی و برجسته نماید. این افراد می بایست بدانند که نمی بایست از یافتن خطا و اشتباه دیگری شاد شوند. حضرت امیر مومنان (ع)  بر اساس آموزه های وحیانی در این باره می فرماید:  از خطای دیگران هرگز شادمان مشو، زیرا تو نیز برای همیشه از خطا کردن مصون نیستی.

برای هشدار باش به کسانی که در دفاتر انتخاباتی نامزدها حضور دارند می توان آیات بسیار و روایات بی شماری را ردیف کرد ولی به حکم آن که برای عاقل و خردمند یک اشاره کفایت می کند نیازی نیست تا فهرستی از این روایات گفته و آورده شود. تنها در پایان این مطلب چند روایت از امیر مومنان (ع) نقل می شود تا هماره آرایه گوش های خردمندان شود.

امام علی (ع) درباه ابعاد و آثار عیب جویی مطالبی بسیار دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

* «عیبجویی از زشت ترین عیب ها و بدترین گناهان است

* «سودمندترین شناخت ها شناخت آدمی از عیوب خویش است

* سازگاری و مدارا پوشاننده عیب ها و صبر و تحملْ گورستان عیب هاست