شخصیت آدمی در رفتار وی بروز و ظهور می کند.  در مواردی چون بلوغ هیجانی، سازگاری و تطابق اجتماعی، منش، خصوصیات خلقی، سلامت و نیروی جسمی، نگرش‌ها، مردم آمیزی یا خوی پذیری اجتماعی، هوش اجتماعی و موارد دیگر، شخصیت آدمی تحت تاثیر شدید قرار می گیرد. از این رو بازخوانی این موارد برای شناخت شخصیت و هویت بخشی به آن امری ضروری و بایسته است که در این جا به صورت گذرا بدان پرداخته می شود.

بلوغ هیجانی

منظور از بلوغ هیجانی یا بلوغ عاطفی، رشد هیجانی فرد را می گویند که فرد بتواند از انگیزه های کودکانه دور باشد.

وقتی می گوییم شخصی از جهت عاطفی بالغ است که رفتارش در موقعیت های دشوار مناسب و متعادل باشد. به سخن دیگر در حل مشکلاتی که پیش می آید از شیوه های عقلانی استفاده کند و قضاوت او نیز صرفا عاطفی نباشد.

نمونه هایی از رفتارهای نابالغ را می توان در سرزنش دیگران برای شکست خود، انتقاد بیش از اندازه و بی دلیل، خودداری از گفت و گو با دیگران، گوشه گیری، گزافه گویی درباره خود، گزافه خواهی بیش از توان و استعداد، توجیه غیر عقلانی رفتار دیگران، دیگر اتکایی، عصبانیت، اضطراب، فقدان تلاش در پی شکست، مخالفت با امور عقلانی، خودپیشتازی و عدم رعایت حقوق دیگران یافت.

در شناخت سلامت شخص می بایست به بلوغ ترکیبی عاطفی توجه داشت، زیرا عوامل متعددی در شخصیت سازی این بخش نقش دارد که نمی توان آن ها را نادیده گرفت. برخی از افراد در شماری از جنبه های عاطفی به بلوغ و حد کمال نزدیک هستند اما در برخی دیگر هیجانات و عواطف، رشد کافی نکرده اند. نوجوان هم چنین کسانی که در آغاز جوانی هستند به سبب عدم بالندگی و رشد کامل در شرایطی نیستند که بتوان درباره شخصیت آنان داوری ارزشی درستی داشت ولی می توان از شیوه رفتاری آنان به بلوغ برخی از عوامل و عدم برخی دیگر پی برد و آنان را در این مسیر یاری داد.

نظام ارزشی

منظور از نظام ارزشی یا ارزش ها، جنبه هایی از شخصیت فرد است که وی آن را خوب و با ارزش و یا مهم می شمارد. به تعبیر دیگر، جنبه هایی از زندگی شخص که برای آن ها، بیش ترین اهمیت و ارزش قایل است و شخص برای رسیدن به آن ها کوشش و فعالیت می کند و یا به آن ها اعتقاد دارد و در حقیقت بینش و باورها وی را تشکیل می دهد.

می توان درباره نظام ارزشی شخص پیش بینی بر اساس معیارها و موازین زیر داشت: 1. در شخص نیاز به اتمام کارها وجود داشته باشد، 2. در جست و جو کسب مقام و موقعیت باشد، 3. برای دست یابی به قدرت و کمالات دیگر همراه با صلاحیت های علمی و عملی تلاش کند، 4. تمایل به کمک و مساعدت دیگران داشته باشد، 5. گرایش به جلب محبت دیگران داشته باشد، 6. تمایلات هنجاری و مذهبی و پرسش گری داشته باشد.

ثبات عاطفی ( خلق و خوی)

وقتی می گوییم که شخص دارای ثبات عاطفی است به معنای آن است که دارای رویه یگانه ای از نظر اخلاق و عاطفه می باشد و در موقعیت های متفاوت افت و خیز زیادی از خود نشان ندهد.

این وضعیت وقتی با بلوغ عاطفی همراه باشد کمال بیش تری را نشان می دهد، یعنی بلوغ عاطفی وقتی با ثبات عاطفی همراه باشد نشانه های زیر را داراست: 1. در هنگام ناکامی متانت و آرامش خود را حفظ می کند، 2. در مشکلات و مصیبت ها هیجانات و عواطف متناسب و معقولی را به کار می برد و سلامت عقلی خود را از دست نمی دهد، 3. در برخورد با دیگران خود را مدیریت و مهار کند و پرخاشگر و جسور نباشد، 4. اشتباهات و معایب زیردستان خود را به آرامی گوشزد کرده و در کارهای گروهی تحکم غیر منطقی نداشته باشد، 5. معمولا تندخو و خیلی عصبی نمی شود و در برابر انتقاد، سازنده برخورد می کند، 6. هیجانات خود را مدیریت کرده اجازه نمی دهد تا هیجانات تندی و عصبی زمینه قضاوت و داوری دیگران را فراهم آورد، 7. به طور کلی هیچ مشکلی باعث نمی شود تا سخنان کنایه دار، طعنه آمیز، عجولانه و بی پروا باشد.

منش یا ویژگی های خلقی

منظور از منش یا خصوصیات خلقی شخص، آن جنبه از شخصیت وی می باشد که از نظر اخلاقی یا معنوی در نظر گرفته می شود. معمولا به صفات نسبتا ثابت و پایدار شخصیت، منش گفته می شود. از جمله این منش می توان به انتقادپذیری، بی‌آلایشی، خوش گمانی، ستایش متناسب رفتار دیگران، داوری و قضاوت مبتنی بر عقل، جمع گرایی، واقعیت بینی و حقیقت گرایی اشاره کرد.

نگرش ها

در روان شناسی و علوم تربیتی منظور از نگرش، نوعی آمادگی یا تمایل فرد برای واکنش نشان دادن به طریق خاص است. به عبارت دیگر، یک تمایل تعیین کننده رفتار فرد است به همان اندازه که نظام ارزش‌ها در توصیف و تشریح شخصیت فرد موثر است، نگرش های او نیز که متاثر از نظام ارزشی و بینشی است، روشنگر شخصیت وی می باشد.

از جمله نگرش های اصلی را می توان نگرش مربوط به قبول مسئولیت در مقابل افراد دیگر و نسبت به انجام دادن کارهای مختلف دانست.

نگرش ها نه تنها نمایشگر وضعیت شخص نسبت به کاری است، بلکه نشان دهنده جنبه های دیگر شخصیت وی نیز می باشد. نگرش های عمومی و فراگیر عبارت از نگرش شخص نسبت به دیگران و قبول مسئولیت می باشد.

سازگاری با محیط

منظور از سازگاری با محیط، تطبیق دادن یا وفق دادن شخص نسبت به قوانین و مقررات، شرایط و موقعیت های خاص است. کمرویی، ترسویی، حساس بودن، واکنش های مثبت در برابر بحران‌ها و مانند از جمله رفتارهایی است که در هنگام موقعیت های خاص خود را نشان می دهد. اگر کسی بتواند با محیط زندگی خود را چنان وفق دهد که از آن به بهترین وجه بهره گیرد چنین شخصی در مسیر کمالی قرار دارد.

مردم آمیزی و هوش اجتماعی

توانایی فرد در یادگیری و تطبیق خود با روش های گروهی برای کسب فرهنگ خاص را مردم آمیزی می گویند؛ اما توانایی فرد برای سازش با موقعیت های اجتماعی مختلف، هم چنین رعایت و انجام آن دسته از امور اجتماعی که مربوط به روابط میان او دیگران است را هوش اجتماعی تعریف می کنند. هوش اجتماعی باعث روابط حسنه با دیگران می شود.

معیارهایی که میزان مردم آمیزی و هوش اجتماعی شخص را نشان می دهد عبارتند از انعطاف پذیری در رفتار، کاردانی و کوشش برای کسب مهارت، شیوه های بیانی و مکالمات روزانه، فهم اجتماعی و شیوه های برخورد با دیگران درموقعیت های مختلف.

اعتماد به نفس

ادراکات انسان از خود، تاثیر شایانی بر رفتار او دارد. این که برخی از واقعیت‌ها مستقل از ادراکات وجود دارند؛ چندان اهمیتی در رفتارشناسی ندارد، اما چگونگی درک شخص از واقعیت، برای کارشناس تربیتی و روان شناسان اهمیت دارد، چون همین ادراکات انسانی از یک واقعیت است که شخصیت و رفتار او را شکل می دهد. این موضوع منطق خصوصی ایجاد می کند و باعث متمایز شدن اشخاص می شود. از این نظر ممکن است در خود پندره افراد اعمااد به نفس شکل گیرد که تابع منطق خصوصی اوست و یا ممکن است بر عکس باشد فرد را دچار تردید و تزلزل و دودلی نماید.

حداقل اعتماد به نفس این است که فرد ادراک واقع بینانه از توانایی خود داشته باشد و با توجه به این توانایی ها و تمایلات با اطمینان و قاطع عملی کند. خود را فرومایه و ضعیف نپندارد.

کسانی که اعتماد نفس دارند برای خود برنامه داشته و نسبت به برنامه های خویش نیز دارای انگیزه می باشند. نسبت به کاستی ها و نواقص موضوع کار خود نیز ترسی نداشته و با شهامت با مسایل برخورد می کنند و پس از هر شکستی تصمیم جدی و تازه تری برای رسیدن به مطلوب می گیرند.

در شکست های خویش دیگران را مقصر نمی دانند مگر آن که واقعیت مطابق با آن باشد و در رفتارهای گروهی چنان هستند که عموما مدیریت گروه را به دست می گیرند. از مقایسه با دیگران رنج نمی برند و به جای آن تلاش می کند و احساس رقابت در ایشان قوی و در جست و جو راه هایی برای پیشتازی هستند.

تمایلات گروهی

تمایلات گروهی با سازگاری و ثبات عاطفی افراد رابطه مستقیمی دارد اما عنصر اصلی تمایز دهنده تمایلات گروهی و سازگاری یا ثبات عاطفی، گرایش به گروه است؛ بدین معنا که افراد با سازگاری اجتماعی بالا روابط خود با دیگران را اهمیت می دهند، خواه به صورت فردی، خواه رابطه او با گروه ؛ اما اولویت آن ها همیشه روابط فردی در ضمن گروه است.

نشانگاه تمایلات گروهی افراد عبارتند از این که از تنهایی رنج می برد و به ورزش و کارهای گروهی علاقه مند می باشد  و افراد سخاوتمند و بخشنده است و خون گرم و صمیمی می باشد.

بینش و دورنگری

آگاهی از محیط که ما را در برگرفته است، حدس و گمانه زنی نسبت به آن چه اتفاق خواهد افتاد تا حدودی تاکید کننده توانایی های ما در رفتار است.

بینش و نیز دور نگری برای شخص این فرصت را فراهم می آورد تا در یک مدار درست و صحیح حرکت کرده و به هدفی که انتخاب کرده است دست یابد.

تغییرات سریع و بی مطالعه و انتخاب های مکرر در یک موضوع نشان می دهد که شخص از بینش و دور نگری واقعی برخوردار نمی باشد.

این ها نمونه هایی از عواملی است که شخصیت آدمی را می سازد و به آن معنا و مفهوم می بخشد.