إن هذه أمتکم أمه واحده و أنا ربکم فاعبدون
مفهوم اتحاد ملی
اتحاد به معنای یکی شدن ، یگانگی داشتن ( لغت نامه دهخدا ج 1 ص 844) از ریشه (و ح د) به مفهوم یکتایی و یگانگی است.(ترتیب العین ص 842 و نیز صحاح اللغه ج 2 ص 547 و نهایه ابن اثیر ج 5 ص 160)
نگریستن در کارکرد مفهومی واژه اتفاق ( لسان العرب ابن منظور ؛ ج 15 ص 357) نشان می دهد که مفهوم این واژه با واژه اتحاد بسیار نزدیک است.
اتحاد می تواند به دو صورت حقیقی و مجازی تصور شود. اتحاد حقیقی به معنای تبدیل دو چیز به یک چیز است؛ اگر چه تحقق چنین اتحادی در بیرون و خارج محال است.
اما اتحاد مجازی تبدیل یک چیز به چیز دیگر است که خود بر دو نوع است: گاه با پیوستگی چیزی به چیز دیگر در فرآیندی محصول سومی پدید می آید که می توان به پیوستگی آب با خاک اشاره کرد که گل محصول آن است؛ و گاه دیگر چیزی بدون امتزاج و پیوستگی با چیز دیگر صورت جدیدی به خود می پذیرد که نمونه آن تبدیل شدن آب به بخار در صورت حرارت دیدن است.
اتحاد در اصطلاح سیاسی به معنای یگانه شدن دو یا چند گروه قومی و یا چند کشور و پذیرش نظام سیاسی ، نظامی و اقتصادی واحد است که در پی آن ، به همه آن ها یک کشور و یا کشورهای متحد و یا امت اطلاق می شود. نمونه اتحاد اقوام مختلف و پذیرش نظام واحد سیاسی را می توان در ایران یافت که از گروهای قومی چندی تشکیل شده است. نمونه چند کشور و یا ایالت را می توان در ایالت متحده آمریکا و نیز امارات متحده عربی و کشور پادشاهی بریتانیا به دست داد.(المعجم الوسیط ج 1 ص 1017 و نیز دایره المعارف بستانی ج 2 ص 440)
پیشینه اتحاد انسانی در گزارش قرآن
به نظر می رسد که انسان به جهاتی گرایش به اتحاد دارد، هر چند که دشوار بتوان اتحاد در میان انسان ها را امری فطری دانست ولی انسان به سبب رهایی از زیان های جدایی و بهره مندی از سود و فواید همگرایی و یگانگی، می کوشد تا با دیگران متحد شود. از این رو نخستین اتحاد انسان بیرون از خانواده در بهشت آدم گزارش شده است. در گزارش قرآن به این نکته اشاره شده است که آدم و همسرش برای دست یابی به هدفی خاص با ابلیس که با ایشان در بهشت خاص آنان به سر می برد متحد می شوند. هر چند که خداوند پیش از این ایشان را از همرایی و همدلی با ابلیس باز داشته و وی را به عنوان دشمن آشکار معرفی کرده بود ولی ابلیس با چاره جویی توانست آن دو را همراه و همدل با خود گرداند و اتحادی در میان ایشان پدیدار شد. هدف از این اتحاد دست یابی به ملک جاودانه ( ملک لایبلی ) و مقام فنایی بوده است. بنابراین نخستین اتحاد با شخص و یا گروهی بیرون از خانواده در آن جا شکل گرفت و به جهاتی فروپاشید و به موفقیت دست نیافت.
قرآن در جایی دیگر به اتحاد میان مردمان اشاره می کند و تبیین می نماید که چگونه انسان ها پس از هبوط در زمین برای دست یابی به منافع و رهایی از مشکلات با یک دیگر متحد شده و امت یگانه ای را شکل دادند. در این جا سخن از تحقق امت یگانه به مفهوم اتحاد و امت دینی نیست بلکه به نظر می رسد که به اتحاد میان مردمان و ایجاد جامعه هم هدف اشاره شده است. آنان می کوشند تا با وحدت در هدف و وحدت در رویه و روش به اهدافی که مشخص داشته اند دست یابند. با این همه این امت و جامعه یگانه و هم قصد و هم هدف به جهاتی دچار اختلاف در برخی از مسایل جزیی می شود که برخاسته از اختلاف در منافع و یا روش است. از این رو خداوند برای هدایت ایشان و رهایی از اختلافاتی که در میان ایشان پدید آمده بود و ممکن بود جامعه انسانی بلکه خود انسان را تهدید به نیستی نماید پیامبران را همراه با قانون نوشته شده فرستاد تا با قانون در میان ایشان داوری کند. فایده قانون نوشته شده آن است که از پیش هر فرد وظیفه خویش می شناسد و موارد و مصادیق جرم و مقدار و اندازه تنبیه و مجازات آن را نیز می داند. از این رو هر کسی هم می داند که محدوده عمل او در جامعه کجاست و چه مواردی می تواند تجاوز به حقوق شمرده و مجازاتی را به همراه داشته باشد. هم چنین قانون نوشته شده که از آن به کتاب یاد شده کمک می کند تا داوری منصفانه و عادلانه باشد و در چارچوب خاصی انجام پذیرد.(بقره آیه 213)
بنابراین قرآن گزارش کاملی را وضعیت اتحاد امت ها و ملت ها به میان می آورد که چگونه این اتحاد به جهت مسایلی به اختلاف کشیده شد و چگونه خداوند به یاری ایشان شتافت و برای رهایی از اختلاف و تشدید آن قانون نوشته و کتاب به همراه پیامبران به عنوان تبیین کنندگان و تفسیر و اجرا کنندگان و داوران فروفرستاده تا اتحاد در میان ایشان باقی و برقرار بماند.
آنان تا پیش از آن که به شکل امت ها در آیند شماری کوچکی از انسان ها بودند که در یک جامعه گرد آمده بودند و بر پایه آموزه های شفاهی پیامبرانی چون آدم (ع)و شیث (ع) و ادریس (ع) عمل می کردند. اما پس از آن که جمعیت انبوهی از ایشان در زمین پدیدار شد و در گستره زمین پراکنده شدند، ارتباط مستقیم با پیامبران از میان رفت و اختلاف کوچک میان ایشان به اختلاف بزرگ تبدیل شد. بزرگ شدن جوامع و افزایش تضاد منافع و اختلافات موجب شد تا تنها به قوانین فطری و عقلی و شفاهی شرعی بسنده نشود بلکه قوانین مکتوب جایگزین قوانین شفاهی شود. به ویژه آن که با افزایش جوامع و افزایش محدودیت ها و تنش ها ، نیاز به قوانین پیچیده تر برای مهار و تعدیل اختلاف و کاهش آن ضروری به نظر می رسید. از این روست که قرآن گزارش می کند که در آغاز مردمان امت کوچک و یگانه ای بودند ولی به زودی با افزایش جمیعتی و پراکندگی گستره زمین و تشدید اختلاف میان ایشان لازم شد تا پیامبرانی با ویژگی ای بیشتری از تبشیر و انذار فرستاده شوند . این دسته پیامبران می بایست به جامعه شکل درست و صحیحی می بخشیدند و آنان را به سوی جوامع برتر هدایت می کردند از این روست که نخستین قوانین مکتوب را می بایست شرایع آسمانی دانست ؛ زیرا انسان ها قوانین عقلانی خویش را مکتوب نمی ساختند. بنابراین می توان چنین نظری را مطرح ساخت که پیامبران به هدف ساخت جوامع برتر از سوی خداوند ماموریت یافتند که با آوردن قوانین مکتوب و نوشته شده آن را به گونه ای سامان دهند که مردمان بتواند به کمالات خویش دست یابند و به سوی خدا گرایش و ازخشم و غضبش پرهیز کنند.
از این جاست که می توان گفت که پیامبران نخستین جوامع مدنی و دولت شهرهای با قانون را بنیاد نهادند و آنان بودند که به اختلافات رسیدگی می کردند و حکومت و داوری و مدیریت شهری را به عهده داشتند. آنان نخستین پادشاهان و حاکمان واقعی بشر بوده اند.
بنابراین ققدان قانون و شریعت در هیچ دوره ای ثابت نیست بلکه تنها قرآن اشاره می کند که در بخشی از دوره های تاریخی بشر، قانون و شریعت مکتوبی وجود نداشته است؛ زیرا در این دوره مردمان جامعه و امت کوچکی را شکل می دادند که به طور مستقیم از سوی پیامبران اداره و مهار می شد و آدم و دیگر پیامبران آن را اداره و مدیریت می کردند. ( فاطر آیه 34) در این دوره جامعه کوچک و ساده بود و مردمان با فطرت سالم خویش و رهنمودهای عقل و راهنمایی های شفاهی و مستقیم پیامبران اداره می شد . اما با افزایش جمعیت و پراکندگی انسانی و ایجاد اقوام در مکان های مختلف زمین و پیچیده شدن وضعیت اجتماعی و زندگی بشر است که می بایست جوامع مدنی و دولت شهرها شکل بگیرد؛ از این رو نیازمند پیامبرانی برای هر قوم و دولت شهرهمراه با قوانین مکتوب بوده است تا این جوامع را مدیریت کنند؛ به ویژه که در این زمان اختلافات نیز افزایش پیدا کرده و به خاطر تضاد منافع درگیری های نیز به وقوع پیوسته است. بنابراین لازم شد تا پیامبرانی با قانون مکتوب و حاکمیت اداری و قضایی در دولت شهرها و جوامع مدنی حضور یابند که این مطلب را قرآن در آیه 213 سوره بقره گزارش می کند. به نظرمی رسد که دوره پیش مدنی انسان ها یعنی ایجاد جوامع مدنی با قوانین مکتوب از آدم تا زمان نوح (ع) ادامه داشته است. در این دوره است که انسان ها به جوامع مختلف تبدیل شده اند و بیشترین گستره میانرودان را اشغال کرده و دولت شهرهای بزرگ بنیاد نهاده اند.(جامع البیان مج 2 ج 2 ص 456)