تکرار پیام و تعدد منبع آن

در روان شناسی تبلیغات بر این نکته تاکید می شود که تکرار یک پیام در زمان های مختلف و در شرایط متغیر تاثیر بسیاری در پذیرش پیام و تغییر مثبت نگرشی نسبت به محتوای آن ایجاد می کند. چنان که این پیام از سوی افراد مختلف تکرار و منبع پیام شخصیت های مقبول و محبوب باشد ، احتمال تاثیر گذاری دوچندان می شود.

در آیات قرآنی با توجه به اصول روان شناسی از این روش برای تاثیرگذاری پیام و تغییر در بینش و نگرش افراد و مخاطبان بهره گرفته شده است. یکی از علل تکرار آیات همین نکته روان شناختی است. در یک سوره گاه عبارتی بارها تکرار می شود بدون آن در ساختار جمله و واژگان آن تغییر پدید آید. این تکرار همانند تصاویری فیلم هاست که در هر فریم یک تصویر تکرار می شود. در دوران اقتدار بلشویک ها در شوروی برای تاثیر گذاری بر ضمیر ناخودآگاه افراد از این شیوه بهره گرفته می شد. به این معنا که از هر فریم و تصاویر 24 تایی یک تصویر به لنین اختصاص داده می شد که به سرعت به صورت محو و پس زمینه بر چشمان تماشاگران نقش می بست. از آن جایی که چشم نمی تواند آن را ضبط کند و فواصل کوتاه را حذف می کند این تصاویر تنها در پس زمینه ذهن آنان نقش می بست. آنان به صورت ناخودآگاه حضور لنین را در همه جا احساس می کردند. نقش بستن یک پیام از این طریق در ضمیر ناخودآگاه انسان با بهره گیری از شیوه تکرار یک پیام کوتاه انجام می گرفت.

در آیات قرآنی در میان هر چند گزاره خبری یک پیام مهم تکرار می شود . برای نمونه در سوره الرحمن این پیام همواره تکرار می شود: فبای آلاء ربکما تکذبان ؛ پس کدامین نعمت های پروردگارتان را تکذیب می کنید؟ و یا در سوره شعراء بارها این پیام تکرار می شود: الاتتقون انی لکم رسول امین؛ آیا تقوا پیشه نمی کنید به راستی که من برای شما پیامبری امین از سوی پروردگار هستم. یا پیام : یا قوم اعبدوا الله در آیات 59 و 65 و 73 و 85 سوره اعراف و 50 و 61 و 84 سوره هود تکرار می شود.

از سوی دیگر با تکرار یک پیام از سوی اشخاص و پیامبران مختلف مواجه می شویم. خداوند می توانست پیامی را به طور مستقیم بیان کند و یا بدون آن که آن را از زبان چند پیامبر بیان کند تنها از طریق یک پیامبر تکرار کند ولی می بینم که یک مطلب و پیام بارها از زبان اشخاص مختلف و متعددی در بستر و شرایط مختلف بیان می شود. دست کم می توان پیام های قرآن را از زبان 25 پیامبر بزرگ و 5 پیامبر اولوالعزم شنید. پیامبرانی که از زمان آغاز زیست انسان در کره خاکی این ماموریت را یافته اند تا به سه اصل بنیادین وحدت خالقیت و ربوبیت و هدفمندی خلقت و بازگشت و معاد و حساب و کتاب اشاره تاکید کنند. اگر رسالت را پیام رسانی بدانیم اصول اساسی این پیام همان یگانگی آفریدگار و یگانگی ربوبیت و معاد است.

این گونه است که مخاطبان می رساند که در طول تاریخ بشری همواره یک پیام خاص از سوی همه بزرگان دین تکرار می شده است. در این جا منبع پیام همواره تغییر می کند ولی محتوا ثابت است. شخصیت مختلف به عنوان منبع پیام آن را در گوش دل های مخاطبان خود تکرار می کنند.

اگر آیات قرآن را به خوبی و با نگاهی هدفمند و وحدت محور بررسی کنیم در می یابیم که همه آیات همین سه اصل را به صورت تصریف آیات و با کمی تغییر در مثال ها به کار می برند. در ورای همه این آیات بیانی همین نکته نهفته است که خدا در همه جا اصل و دیگران سایه و شانی از شئونات اویند و در پس زمینه هرتصویری آن چه هست و اصل است خداست. از این رو همانند میوه های و فرآورده های یک بوستان هستند که با آن که از یک خاک و یک آب و هوا بهره می برند میوه ها و فرآورده هایی مختلف و متنوع با بوی و مزه های گوناگونی بار می دهند توگویی هیچ ارتباطی با یک دیگر ندارند در حالی که همه از یک چیز بهره برده اند و هر کدام بر اساس شان و شکل خویش طوری آن را نموده و نمایانده است. نور واحدی است که در مشبک های رنگارنگ افتاده و هر کس تصویری متفاوت از آن اصل واحد می نمایاند. این همه خود نوعی دیگر از تصریف آیات است. تکرار یک حقیقت هستند هر چند که لاتکرار فی التجلی و هر اسمی خود تجلی دیگری است با این همه اصل دیگری نیست و همه بیانگر یک اصل هستند که آن توحید است.