بی گمان زمین با همه ظرفیت ها و توانمندی های ذاتی اش ، از این که بتواند همه آن چه که مردمان در آن از زشت و بدی به جا می آورند ، به تمام و کمال پاسخ در خوری دهد. بسیاری از رفتارها و کردارهای بشر آسیب هایی به شخص و یا گروه ها و حتی ملت ها و فراتر به زمین و آسمان و موجودات آن وارد می آورد که بیرون از تصور است. در نظر بگیرید که شخصی دیوانه رهبر کشوری باشد که از بمب هسته ای نتروژنی و یا هیدروژنی برخوردار است و آن را در جنگی به کار می برد آثار زیانبار کشتار دست جمعی مردمی بی گناه و یا آثار مخرب زیست محیطی آن که سال ها و نسل ها بر جا می ماند ، آن اندازه فاجعه آمیز است که نمی توان با کشتن و مجازات مسئول این کشتار دست جمعی آن را جبران کرد. از این رو زمین از این ظرفیت برخوردار نیست تا بتواند سرزمین مجازات اعمال و رفتار زشت و مخرب بشری باشد. همین مساله درباره پاداش برخی از اعمال پسندیده و خوب نیز صدق می کند. بنابراین لازم و ضروری است که مکان و جایی دیگر به عنوان سرزمین مجازات قرار داده شود. این همان دنیایی است که از آن به آخرت تعبیر می شود و دوزخ سرزمین مجازات بدکاران و زشت کاران است. دراین نوشتار وضعیت بدکاران و دوزخیان را از زبان قرآن بیان می کنیم تا باشد از آن پند گیریم و از قرار گرفتن در آن وضعیت و موقعیت رهایی یابیم.

آرزوی دوزخیان

قرآن هنگامی که وضعیت دوزخیان اشاره می کند برای آنان آرزوها و امیالی را بیان می کند که در حقیقت توضیح و تشریح وضعیت زیست و زندگی آنان در دوزخ و فشارها و عذاب هایی است که به آنان وارد می شود.

از مهم ترین آرزوهایی که قرآن برای دوزخیان بیان می کند آرزوی این است که خدا را در دنیا اطاعت می کردند. هنگامی که در آتش دوزخ این رو و آن رو می شوند و برشته و کباب می شوند این آرزو را به زبان می آورند که ای کاش در دنیا به اطاعت خداوند می پرداختند.( احزاب آیه 66) و از همان راهی می رفتند که پیامبر(ص) پیموده و از شر عذاب و آتش دوزخ رهایی یافته اند.( فرقان آیه 27) در آن جاست که در می یابند که راه مستقیم پیامبر و روش و سیر و سلوک آن بزرگوار می توانست آنان را از این گونه کباب شدن رهایی بخشد. قرآن این سخن زمانی از ایشان نقل می کند که آنان به شدت گرفتار آتش هستند و به سختی عذاب وعده داده شده را می چشند. چشمانشان زمانی به واقعیت باز شد که پرده های دنیایی کنار رفت و به تعبیر قرآن چشمان تیز و بینا گردید : بصرک الیوم حدید( معارج ) این تیزی و درخشش چون آهنش به این است که آن چه شنیده بود را می چشد و با تمام وجود لمس می کند. از این رو آرزوی بازگشت به دنیا و ایمان آوری به خدا را مطرح می سازد ( انعام آیه 27) وقتی هدف از این آرزوی تبیین می گردد به دو انگیزه اصلی برای بازگشت می توان دست یافت ؛ نخست آن که ایمان به خدا آورده و به اطاعت خدا و آموزه های وحیانی پرداخته و راه پیامبران را بپمایند و دوم آن که از رهبرانی که آنان را به سوی باطل و دوزخ کشانده اند بیزاری بجویند و اعلام برائت کنند .(بقره آیه 166 و 167)

بخش نخست این آرزو به شکل آرزوی بازگشت به دنیا برای انجام دادن کارهای نیک و اعمال صالح ( زمر آیه 58 و 60) و پیش فرستادن کارهای نیک در دنیا برای آخرت ( فجر آیه 23 و 24) خودنمایی می کند و بخش دوم آن نیز به لعن و نفرین و تخاصم خود را در قیامت نشان می دهد.

از دیگر آرزوهای دوزخیان این است که ای کاش از حساب و کتاب خود آگاه نمی شدند؛ زیرا به نظر ایشان عدم آگاهی موجب می شود تا راحت تر بتوانند با مشکلات و بلایا و عذاب های دوزخی کنار بیایند. این بدانند جاودان در این آتش خواهند ماند و این سبب اعمال دنیوی آنان بوده است ، آنان را زجر می دهد.( حاقه آیه 25 تا 31) آنان همواره به خود امید می دهند که از این تنگنا روزی رهایی یابند ( غافر آیه 11) و لو شده با پرداخت فدیه از آن راحت شوند ( رعد آیه 18) به نظر آنان رهایی از این عذاب آن چنان مهم است که حاضرند از همه کس و کار خویش بگذرند و حتی از مال و فرزند و زن و خویشان مایه می گذارند.( معارج آیات 11 تا 15) هر دم برای رهایی به هر چیزی تمسک می کنند و فریادخواهی و استغاثه آنان گوش فلک را پر و کر می کند ( فرقان آیه 13 و 14 و فاطر آیه 36 و 37) به سوی ماموران عذاب می روند و آنان کمک و یاری می جویند تا دست کم آبی به ایشان برسانند.( کهف آیه 29)و یا از عذاب ایشان بکاهند.( غافرآیه 49) ولی استغاثه های آنان بی اثر بوده ( کهف آیه 29) و به آنان آب جوشان خورانده می شود.( همان ) و  وقتی در نهایت در می یابند که نمی توانند از عذاب دوزخ رها شوند آرزوی مرگ می کنند (حاقه آیات 25 تا 31) ولی افسوس که امکان مرگ نیز برای ایشان فراهم نیست و جاودان در آن به سر خواهند برد.

این ها نشان می دهد که عذاب دوزخ آن چنان سخت و شدید و طاقت فرسا که به هر شکلی دوزخیان می کوشند تا دست کم از بخشی از آن رهایی یابند و یا به جبران مافات بپردازند. درگیری و خصومت و بگو مگوهایی که قرآن درباره آنان نقل می کند این دشواری را به خوبی می نمایاند. هر گاه آنان با یک دیگر مواجه می شوند به لعن و نفرین یک دیگر می پردازند و خواهان دو برابر شدن عذاب دیگری می گردند که به نظر آنان موجب شده اند که گرفتار آتش دوزخ و دیگر عذاب های آن شوند.( اعراف آیه 38 و 39)  با رهبران خود برای اثبات بی گناهی خود به مجادله بر می خیزند و آنان را به اغواگری خود محکوم و سرزنش می کنند.( اعراف آیه 38 و ابراهیم آیه 21)

مشکل آن است که هم عذاب جسمی می بینند و هم عذاب روحی و روانی می شوند و از این رو بسیار در رنج و عذاب قرار می گیرند. به ویژه این که استهزای آنان به هنگام عذاب همراه با یادآوری عزت و احترامی بوده که در دنیا داشتند.(ذاریات آیه 13 و 14 و دخان آیه 47 و 49)

با آن که خودشان به حقانیت وعده ها اعتراف داشته و به درستی آن معتقدند(اعراف آیه 44 و ملک آیه 9 تا 9)  و به گناهانشان اقرار دارند(اعراف آیه 50 و 53)  ولی با دست از دروغگویی بر نمی دارند و به انکار انجام اعمال زشت در دنیا می پردازند(نحل آیه 28 و 29) و به دروغ می گویند که به پرسش بتان نپرداخته اند (غافر آیه 70) از این رو از این که پاها ( یس آیه 63 و 65) و دست ها ( همان ) و  پوست های بدن ( فصلت آیه 19 و 21) به سخن می آیند و چشم هایشان گواهی می دهند(همان ) و بر دهانشان مهر زده می شود (یس آیه 63) عصبانی و خشمگین می شوند.

مشکلی که دوزخیان با آن رو به رو هستند دگرگونی پوست هایشان ( مدثر آیه 26 تا 29) و ذوب شدن آن ها ( حج آیه 19 و 20) و روییده شدن پوست جدید بر روی پوست  بریان شده (نساء آیه 56) و کنده شدن پوست هاست(معارج آیه 15 و 16) از آنان در دوزخ با آب داغ ( واقعه آیه 92 و 93) و میوه های بدبو و تلخ ( واقعه آیه 51 و 56) پذیرایی می کنند. آب های دوزخی که تشنگی آنان را تشدید می کند.(اعراف آیه 50 و ص 56 و صافات  آیه 62)

غم و اندوه جانشان را به درد می آورد.( هود آیه 106) و آه و حسرت و پشیمانی دل هایشان را می فشارد.( بقره آیه 167 ) و در حسرت مال و قدرت از دست رفته خود ( حاقه آیه 25) و گوش ندادن به سخنان حق ( ملک آیه 6) و کوتاهی کردن در حق ( زمر آیه 56) و تهیه نکردن توشه آخرتی خود در دنیا ( فجر آیه 23) زندگی می کنند . زندگی ای که میان مرگ و زندگی است و برزخی میان آن دو می باشد.( ابراهیم آیه 16 و 17) یک پایشان در زندگی است و پای دیگرشان در مرگ گام بر می دارد.( طه آیه 74)

با گرزهای آهنین آنان را شکنجه می کنند ( حج آیه 19) و به ذلت و خواری دچار می شوند.(غاشیه آیه 1 تا 4) و چهره هایشان به گناه زشت می شود و دندان هایشان از زیر پوست نمایان می شود. به چهره بر روی دوزخ کشیده می شوند( فرقان آیه 34 و قمر آیه 47) و چهره هایشان سوخته می شود.( کهف آیه 29) و با صورت به دوزخ افکنده می شوند و همه نوع ذلت و خواری بر آنان تحمیل می شود.( اسراء آیه 97) آنان کر و کور می شوند و از همه چیز محروم می گردند و از یاری و امداد خدا دور می شوند.( قصص آیه 38)

این ها بخشی از عذاب دوزخ است که بر پایه آیات قرآن بیان شد تا تصویر و ترسیمی از عذاب دوزخ داشته باشیم و از آن پرهیز کنیم .