انسان وقتی کار زشت، خطا و گناهی مرتکب شود، ممکن است اصلا از کرده خود پشیمان نشود و آثار ندامت در روان و تن او آشکار و هویدا نشود؛ زیرا نه تنها از کارش پشیمان نیست، بلکه حتی بدان افتخار می کند؛

اما گاهی شخص به دلیل آن که هنوز قلبش بیمار نشده و از سلامت برخوردار است، با سرزنش و ملامت نفس الهی(قیامت، آیه 2) مواجه شده و پشیمان می شود و نادم می گردد. از این رو همه انواع پشیمانی ها به یک معنا ارزشی است؛

پرسش این است که : آیا همه ندامت ها و پشیمانی ها مفید و سازنده است یا نه؟ از نظر قرآن، پاسخ مثبت نیست؛ زیرا وقتی پشیمانی و ندامت سود دارد که به هنگام و به موقع باشد؛ زیرا در این صورت است که شخص پس از پشیمانی به دنبال توبه و اصلاح امر می شود و خطا و گناه خویش را به شکلی با عذرخواهی و مانند آنها جبران می کند. از همین رو گفته اند: کفی بالندم توبة؛ پشیمانی به عنوان توبه کفایت می کند.(الکافی، ج 2، ص 426)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، پشیمانی پس از ارتکاب عمل زشت، اگر با تاخیر و در زمان مجازات باشد، سودی ندارد؛ زیرا بسیاری از مجرمان تا زمانی که دستگیر نشدند و مجازات و کیفری را احتمال ندهند، دست از جرم و جنایت بر نمی دارند، اما همین که احساس خطر کردند و مجازات را می بینند، دم از پشیمانی و ندامت می زنند، که در این زمان دیگر سودی ندارد؛ زیرا این افراد از کرده خویش پشیمان و نادم نیستند، ولی ندامت آنان نسبت به شرایطی که در آن قرار گرفته اند و می خواهند به گونه ای از آن رهایی یابند. از همین روست که وقتی قوم هود، ناقه صالح را پی کرد و کشت، پشیمان شدند: فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِینَ.(شعراء، آیه 157) اما این ندامت به حال آنان سودی نداشت؛ زیرا اولا از زشتکاری خویش پشیمان نشدند، بلکه از وقوع یا احتمال قوی وقوع عذاب ترسیدند.

خدا درباره اصل پذیرش توبه می فرماید: إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَی اللّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قَرِیبٍ وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّی إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الآنَ؛ توبه تنها برای کسانی هستند که عمل زشتی را به جهالت مرتکب شده پس به زودی از آن توبه کردند؛ و توبه برای کسانی نیست که زشتی ها را مرتکب می شوند و تا زمان مرگ آن را به تاخیر می اندازند و آنگاه می گویند: الان توبه کردم.(نساء، آیات 17 و18)