نعمت های الهی از مادی و معنوی را به دو قسم اصلی می توان دسته بندی کرد:
1. نعمت هایی ابتدایی که خدا بی استحقاق به افراد می دهد، مانند نعمت اسلام، ولایت، ایمان، هدایت فطری، قدرت و ثروت که ابتدایی است؛
2. نعمت هایی استحاقی که به عنوان پاداش عمل به انسان داده می شود؛ مانند مراتب عالی ایمان، مراتب عالی یقین، هدایت های تشریعی و غیر آنها.
البته نعمت های ابتدایی هرگز سلب نمی شود و خدا هیچ کس را از آن محروم نمی کند؛ مگر آن که شخص با تغییر در نفس خویش و سقوط و هبوطی که گرفتار می شود، نعمت های ابتدایی را از دست می دهد(رعد، آیه 11؛ انفال، آیه 53)؛ ولی نعمت های استحقاقی در آمد و شد منوط و در رهن عمل شخص است؛ چنان که کاهش و افزایش آن نیز به نوع استفاده از نعمت به ویژه شکرگزاری عملی و استفاده درست از آن منوط و مشروط است(نمل، آیه 40)؛ چنان که استفاده درست از هر نعمتی موجب شرح صدر و افزایش وزانت و مکانت انسان و سعه وجودی او می شود.(ابراهیم، آیه 7)
گفتنی است که وقتی در قرآن سخن از نعمت به شکل مطلق بدون قید و شرط و بیان و مانند آن ها همان نعمت های معنوی چون ولایت و اسلام است(مائده، آیه 3؛ تکاثر، آیه 8) نه نعمت های مادی.
.GIF)
