جاهلیت یک دوره از دوره های تاریخی نیست، بلکه یک گفتمان از گفتمان ها مبتنی بر فلسفه و سبک زندگی خاصی است.

از نظر قرآن، جاهلیت یک نظام گفتمانی مبتنی بر فلسفه ظنی و سبک زندگی شهوانی است؛ یعنی دو عنصر اساسی در تحقق جاهلیت نقش دارد: 1. در نظام فکری و فلسفی بر اساس ظنون افکار و عقاید را ساماندهی می کنند؛ 2. در نظام رفتاری بر اساس شهوت عمل می کند.

خدا به صراحت در باره عقاید و رفتار نظام جاهلی می فرماید: إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنْفُسُ؛ جز از ظن و گمان و هر آن چه نفس بدان گرایش و تمایل دارد، پیروی نمی کنند. (نجم، آیه 23)

پس هر نظام فلسفی و رفتاری که در اندیشه مبتنی بر ظن و در انگیزه و اراده و رفتار بر اساس شهوت عمل می کند، نظام جاهلی است.

در حالی که اسلام به عنوان یک نظام عقلانی در برابر نظام جاهلی و غیر عقلانی، در اندیشه بر مدار «علم» و در انگیزه بر مدار «عقل» عمل می کند؛ زیرا آن چه مهم است عقلانیتی است که رفتار را مدیریت می کند و اجازه نمی دهد تا شهوت و غضب مدیریت نفس را به دست بگیرد. از همین رو، مومن و مسلمان کسی است که «عالم عاقل» باشد. برهمین اساس از مومن خواسته می شود تا چیزی که بدان علم ندارد، نخواهد و از آن اطاعت و پیروی نکند: مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ.(اسراء، آیه 36؛ عنکبوت، آیه 8؛ لقمان، آیه 15؛ هود، آیه 46)

پس گفتمان جاهلی همان گفتمان غیر عقلانی مبتنی بر «سفاهت ظنی و شهوت شیطانی» در اندیشه و انگیزه است، می تواند در هر زمانی فلسفه و سبک زندگی انسان باشد.

خدا در قرآن می فرماید از مهم ترین ویژگی های نظام گفتمانی جاهلی این بود که فرزندان را در شرایط خشکسالی و فقر یا احتمال فقر و فاقه می کشتند.(اسراء، آیه 31؛ انعام، آیه 151) این کشتن گاه با زنده به گور کردن دختران بود(نحل، آیه 59) و گاه با سقط یا با هر چیز دیگر.( اسراء، آیه 31؛ انعام، آیه 151؛ ممتحنه، آیه 12) البته در شرایطی فرقی میان دختر و پسر نبود.(همان)

پیش از اسلام در نظام جاهلیت مردم در خشکسالی این گونه عمل می کردند: یغذوا الکلاب و یقتلوا الاولاد؛ سگان خویش را تغذیه می کردند و فرزندانشان را می کشتند.(بحارالانوار، ج 30، ص 8)

این اوضاع در نظام جاهلی پیش از اسلام در روایت این گونه بیان شده است: بَعَثَ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَنْتُمْ مَعَاشِرَ الْعَرَبِ عَلَی شَرِّ حَالٍ یغذوا[یَغْذُو] اَحَدُکُمْ کَلْبَهُ وَ یَقْتُلُ وَلَدَهُ؛ خدا حضرت محمد(ص) را زمانی برانگیخت که شما مردم عرب بر بدترین حالت بودید؛ زمانی که یکی از شما سگش را غذا می داد و فرزندش را می کشت.(همان)

امروز نیز نظام جاهلیت مبتنی بر اومانیسم و انسان گرایی مادیگرایانه غربی این گونه است؛ زیرا در غرب، بسیاری به جای بچه دار شدن، با سگ زیستی ، زندگی خویش را می گذارنند و در آمارها بیان شده که بسیاری از غربیان فرزندان خویش را سقط می کنند. این جاهلیت از طریق تبلیغات رسانه های غربی و برخی از خودفروختگان فرهنگی در میان مسلمانان در حال ترویج و تبدیل شدن به سبک زندگی به اصطلاح مدرن است که چیزی از سفاهت، جهالت و بی خردی و نادانی دوره جاهلیت عربی کم ندارد؛ زیرا همان گفتمان است بی آن که توصیه ای از سوی گذشتگان شده باشد؛ بلکه طغیان ورزی بشر آنان را به سوی می کشاند؛ چنان که خدا می فرماید: أَتَوَاصَوْا بِهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ؛ آیا آنان همدیگر را به این سخن و رفتار باطل سفارش و توصیه کرده بودند؟ نه چنین است، بلکه آنان مردمى سرکش و طاغی بودند. (ذاریات، آیه 53)