از نظر قرآن، علم مقدمه برای عمل است و انسان عالم تا به عمل نرسد، عملش سودی برای او ندارد؛ زیرا با دانستن و گفتن غذا، انسان سیر نمی شود، باید با علم و دانش غذا سازی، غذایی را برای خود بسازد و بخورد.

از نظر قرآن، عالم زمانی موفق است که به عقل برسد و عاقل شود. پس عالم تا عاقل نشود، به جایی نرسیده است. از همین روست که خدا می فرماید: وَتِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا یَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ؛ و آن امثال برای مردم زدیم و جز عالمان کسی آن را تعقل نمی کند.(عنکبوت، آیه 43)

این عقلی که در این جا مطرح است همان عقلی است که امام صادق (ع) درباره ماهیت و حقیقت آن می فرماید: مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَان وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجنان؛ آن چیزی است که بدان خدای رحمان عبادت می شود و بهشت بدان کسب.

بر همین اساس، باید عالم با عقال عقل عبودیتی خویش پاهای شتر شهوت را ببندد تا به هر جایی نرود. چنان که پیامبر(ص) می فرماید: اعْقِلْ و تَوَکَّل‏؛ شتر را عقال کن و توکل نما!(عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج1، ص75.)

پس اگر عالم، عاقل نشود و به درجه از رشد و بالندگی نرسد، از علم او کاری بر نمی آید و علم او سودی برایش ندارد؛ از این روست که گفته شده علم مطلوبیت نفسی ندارد، بلکه مطلوبیت آن مقدمی است؛ با علم است که انسان باید به تزکیه نفس برسد که همان معنای دیگر عقال کردن و رسیدن به مقام عاقل است. از همین رو، در قرآن جز یک مورد(بقره، آیه 129)، تزکیه بر تعلیم مقدم شده تا معلوم شود که هدف نهایی از تعلیم، تزکیه یعنی همان عقال کردن نفس است.(آل عمران، آیه 164؛ صف، آیه 2)

باید توجه داشت که نسبت علم و عمل همانند نسبت آب و کشتی است؛ به این معنا که کشتی بدون آب معنا و مفهومی ندارد و جز پاره چوبی به هم دوخته نیست؛ اما همین آب اگر بی کشتی به آن وارد شده باشیم، موجب هلاکت ما است. بنابراین، می توان گفت نسبت علم و عمل همانند ثقل اکبر و ثقل اصغر است که اهل بیت(ع) کشتی کسانی است که قرآنی شده و از علم قرآن بهره برده اند. پس هر کسی در این کشتی در آید از علم قرآنی بهره مند شده ؛ وگرنه همین علم قرآنی چون آبی هولناک آدمی را غرق به تباهی می کشاند؛ زیرا خدا می فرماید: لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَیَحْیَى مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ؛ تا کسى که باید هلاک شود با دلیلى روشن هلاک گردد و کسى که باید]زنده شود با دلیلى واضح زنده بماند.(انفال، آیه 42)