از نظر قرآن، هر کسی در طول زندگی دنیوی خویش، سازه ای را به عنوان ماهیت اخروی خود می سازد. به سخن دیگر، انسان در دنیا مانند هیولای اولی و ماده خامی است که قابلیت دارد در هر قالبی ریخته و انواع گوناگون صنایع از آن بیرون آید. از نظر قرآن، خود انسان صنعت گر خود است. ماده اولیه نیز خودش است. پس هر کسی خودش را در قالبی می ریزد و شکلی به آن می بخشد که ماهیت اخروی او را تشکیل می دهد. البته این صنعت گری از زمانی حتی قبل از تولد با فعالیت های والدین شروع می شود، ولی پس از تولد کم کم اختیار کارخانه صنعت گری در دست خود او قرار می گیرد و خود اوست که شکل نهایی را به خودش می بخشد. این شکل گیری و قالب زنی تا زمان اجل مسمی و مرگ به طول می انجامد؛ البته برخی با اعمال خوب و بدی که به عنوان سنت به یادگار گذاشته در عالم برزخ نیز به صنعت گیری و قالب زنی ادامه می دهند؛ چنان که خدا می فرماید: وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ؛ ما هر آن چه را پیش فرستادند و آثار اعمالی که انجام دادند را می نویسم.(یس، آیه 12)

به هر حال، در یک فرآیندی طولانی از آغاز نطفه تا پایان مرگ و حتی عالم برزخ، انسان از خود قالبی می زند که همان شکل و ماهیت اخروی اوست. برخی خود را برتر از فرشته می سازند و برخی چارپا یا پست تر از آن از گیاه و سنگ می سازند که جایگاه ایشان دوزخ است.(اعراف، آیه 179؛ جن، آیه 15 و آیات دیگر)

البته از نظر قرآن، انسان در همین دنیا می تواند وضعیت ماهیت اخروی افراد را بداند؛ یعنی افراد پس از مدتی اموری را ملکه و مقوم ذات خود می سازند که می توان از راه آن تشخیص داد بهشتی است یا دوزخی. خدا درباره نشانه های اهل ایمان و بهشت می فرماید: سِیَماهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ؛ نشانه ایشان در چهره هایشان از آثار سجود است.(فتح، آیه 29)

این که در این دنیا مشخص است که چگونه آدمی است، به طور طبیعی در آخرت نیز همین چهره و قیاقه اش نشان می دهد که چگونه انسانی است؛ انسان فرشته یا انسان گاو یا انسان سگ یا انسان چوب یا انسان سنگ. در قیامت افرادی چون درندگان محشور می شوند که ماهیت ساخته شده و صنعت خود ایشان در دنیا است.(تکویر، آیه 5)

بنابراین، دیگر نیازی به پرسش درباره این افراد نیست؛ زیرا سیما و قیافه و اندام ایشان نشان می دهد که چه نوع انسانی هستند. از همین رو، در قیامت گاه دیگر سوال و جواب معنا ندارد؛ زیرا سیمای مومن و مجرم خودش شهادت، بلکه اعتراف می کند که در چه وضعیتی است. خدا می فرماید: فَیَوْمَئِذٍ لاَ یُسْئَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَ لاَ جَانٌّ ... یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیَماهُمْ؛ پس در آن روز از گناه انسان و جن پرسش نمی شود... چون مجرمان به چهره ها و نشانه های خودشان شناخته می شوند.(الرحمن، آیات 39 و 41)