از نظر قرآن، تکامل تنها در محیط دنیا و زندگی دنیوی نیست، بلکه این روند در عوالم و نشئات دیگر نیز اتفاق می افتد. از نظر قرآن، انسان دارای صیرورت و شدن هایی است که از خاک و نطفه آغاز می شود تا جایی که نفس ایجاد شده و سپس این نفس کمالاتی را در خود بروز و ظهور می دهد.(مومنون، آیه 14) البته هر از گاهی انقلابی نیز رخ می دهد که همانند پروانه شدن کرم در پیله است.(زخرف، آیه 14)

از نظر قرآن، این انقلاب ها نسبت به یک حقیقت است، هر چند به گونه ای است که وقتی نگاه شود، مثل آن است؛ یعنی شباهت هایی دارد، ولی افتراق های لطیف است که آن را دیگری می کند نه عین آن. از این روست که واژه بدل و تبدل و تبدیل را برای آن به کار می برد؛ چنان که درباره زمین و آسمان ها پس از جمع شدن و پیچیدن طومار آن و بازگشت به حالت گازی و دخانی آغازین، از برپایی نظامی دیگر سخن به میان می آورد که دیگر این نظام هستی دنیوی نیست: یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ ؛ روزى که زمین به غیر این زمین و آسمانها به غیر این آسمانها مبدل گردد؛ و مردم در برابر خداى یگانه قهار ظاهر شوند. (ابراهیم، آیه 48)

همین تبدل در حالات نفس انسانی نیز سریان و جریان دارد، به طوری که انسان در نشئات دیگر نیز حالات مثل این حالت دنیا را دارد نه عین آن. این تبدل الامثال در عوالم و نشئات دیگر به اندازه ای است که بیرون از دانش و دانایی بشر است. خدا می فرماید: عَلَى أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَکُمْ وَ نُنْشِئَکُمْ فِی مَا لَا تَعْلَمُونَ ؛ و مى‏ توانیم امثال شما در تبدیلات داشته باشم و شما را به صورت آنچه نمی دانید، ایجاد و انشاء کنیم.(واقعه، آیه 61)

البته خدا توضیح می دهد که انشاء در نشئات گوناگون که نوعی تبدل الامثال است، پیش از این نیز برای هر نفس انسانی افتاده است: وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَى فَلَوْلَا تَذَکَّرُونَ ؛ و قطعا انشاء نخستین خود را دانستید، پس چرا متذکر و یاد آور آن نیستید.(واقعه، آیه 62)

این انشاء در نشئات ناظر به همان انقلاب هایی اساسی است که در فرایند شدن ها و صیرورت های بسیار هر از گاهی رخ می دهد؛ از جمله در هنگام انشاء نفس انسانی که فرموده است: ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ ؛ آنگاه نطفه را به صورت علقه درآوردیم. پس آن علقه را به صورت مضغه گردانیدیم؛ و آنگاه مضغه را استخوانهایى ساختیم. بعد استخوانها را با گوشتى پوشانیدیم. آنگاه جنین را در آفرینشى دیگر ایجاد و انشاء کردیم. آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است. (مومنون، آیه 14)

بنابراین، تکامل در عوالم و نشئات دیگر پس از مرگ انسان نیز ادامه می یابد. از جمله این تغییرات اساسی می توان به تکامل رشدی و بی پایان انسان حتی در دوزخ اشاره کرد؛ زیرا جز کسانی که در دوزخ هفتم یعنی اسفل السافلین، به وقود و سوخت دوزخ تبدیل شده و جماد انسان یا گیاه انسان مانند هیزم شده اند، بقیه انسان ها از دوزخ های شش گانه رها می شوند و پس از تکامل و رشد به وارد بهشت می شوند. هم چنین بهشتی ها نیز در مراتب بهشتی به رشد دست یافته از بهشت ابتدایی تا بهشت هشتم بالا می روند و خود را به درجات بالایی بهشت می رسانند که به معنای تغییر در نشئات و تبدل الامثال در آن نشئات است. بنابراین، تکامل در برزخ و دیگر عوالم و نشئات نیز ادامه خواهد یافت؛ به ویژه که خدای بی نهایت است و دارای اسمای بی نهایتی است که هنوز بروز و ظهور نکرده و نشئات اسفل ظرفیت بروز و ظهور به آن نمی دهد. پس انسان در عوالم و نشئات دیگر از آن اسماء بهره مند شده و مظهر آن اسمای مستاثر خواهد شد.