کلمه عیسوی

در فرهنگ معنایی قرآن برای "کلمه " معانی چندی گفته شده است. آن چه مراد ما در این جاست کلمه وجودی است. به سخن دیگر ، یکی از معانی قرآنی برای کلمه ، پدیده وجودی است که در یکی از مراتب وجودی تحقق خارجی یافته است . قرآن به پدیده های خارجی اطلاق کلمه می کند. به عنوان نمونه درباره موجودات جهان هستی و بیرون از شمار بودن آنان می گوید: قل لو کان البحر مدادا لکلمات ربی لنفد البحر قبل ان تنفد کلمات ربی و لو جئنا بمثله مددا( کهف، آیه 109) یعنی به آنان بگو که اگر دریا و آب ، جوهری برای نگارش کلمات وجودی و موجوداتی که آفریده شود، آب دریا به پایان می رسد،  پیش از آن که این کلمات وجودی پروردگارمن پایان یابد، حتی اگر مانند این دریا را به کمک آوریم .  و در جایی دیگر در سوره لقمان آیه 27 می گوید: اگر هفت دریا مانند این دریاهای موجود در کره زمین به مدد و یاری آید، کلمات وجودی الهی را پایانی نیست.

در روایات آمده است که کلماتی که آدم از خداوند تلقی کرد و گرفت و بدان ها توبه کرد و توبه اش پذیرفته شد، همان کلمات وجودی و نوری ائمه اطهار(ع) بوده است.(بقره آیه 37)

از مواردی که قرآن به صراحت این واژه را در معنای امر وجودی به کار برده است ، کلمه وجودی عیسوی است. قرآن درباره وجود مقدس و نوری حضرت عیسی (ع) می فرماید: ان الله یبشرک بیحیی مصدقا بکلمه من الله (آل عمران آیه 39)؛ خداوند به تو یحیی را مژده می دهد که او تصدیق کننده کلمه ای از خداست .

در این آیه خدا به حضرت زکریا فرزندی را مژده می دهد که او از این ویژگی برخوردار است که تصدیق کننده کلمه وجودی خدا به نام عیسی است.

در آیه 171 سوره نساء نیز می فرماید: انما المسیح عیسی بن مریم رسول الله و کلمته ؛ مسیح عیسی پسر مریم رسول الله و کلمه اوست.

در آیه دیگری می فرماید: اذ قالت الملائکه یا مریم ان الله یبشرک بکلمه منه اسمه المسیح عیسی بن مریم( آل عمران آیه 45) ؛هنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند به تو بشارت و مژده به کلمه ای از خود را می دهد که نامش مسیح عیسی بن مریم است.

در این جا به مریم مژده فرزندی داده شده است که خداوند از آن وجود مقدس نوری تعبیر به سه ویژگی انحصاری می کند: 1. کلمه است؛ 2. نامش مسیح است ؛ 3. فرزند مریم است.

هر یک از تعابیر بیان گر خصوصیتی است که محل و بحث جدل فکری و اندیشه ای میان مومنان به ادیان الهی است. در حقیقت قرآن می کوشد تا با بیان این نکات و ویژگی های انحصاری آن حضرت، وجود عیسوی را تحلیل و تبیین کند و بنمایاند که او هر چند از مقام بسیار ویژه و برجسته ای برخوردار است، ولی با همه این ها مخلوق و آفریده ای از آفریده های پروردگار است. در این آیه ، خداوند درآغاز به دو ویژگی و خصوصیت برجسته عیسی اشاره می کند که مقام ومنزلت وی را در نزد خداوند نشان می دهد. آن حضرت (ع)  تنها کسی است که به صراحت به عنوان " کلمه" خوانده شده است. اگر همه موجودات به عنوان کلمات وجودی پروردگار مطرح هستند ، حضرت عیسی "کلمه وجودی" ای است که منسوب به الله می باشد. به این معنا که وی کلمه ای است که "تجلی کلمه جامع الله" است. و می دانیم الله در میان اسمای الهی تنها اسمی است  که دربردارنده همه صفات و اسمای الهی و بازگو کننده آن است. خداوند در قرآن با نسبت دادن روح الله به خود  وی را در جایگاهی بس رفیع و بلند می نشاند. اگر ائمه اطهار بر پایه تفسیر روایی آیه 37 سوره بقره کلمات خاص وجودی هستند که آدم به کمک و شفاعت ایشان از عذاب الهی رهایی یافت و توبه او پذیرفته شد، حضرت عیسی کلمه وجودی دیگری است که می تواند در این جایگاه قرار گیرد و انسان های عصر خود را که به دامن او پناه آورده و از او یاری جسته اند، از عذاب الهی برهاند و شفاعت کند. از این رو، از نظر جایگاه و منزلت وجودی در مقام رفیع شفاعت می نشیند و پیروان و هم عصرانش را تا ظهور پیامبر اکرم اسلام (ص) شفاعت می کند. توضیح این که ، چنان که حضرت مریم (س) بر مردمان زمان خود برتری و فضلیت داشته است و این فضلیت بر جهانیان به معنای برتری وی تا زمانی است که حضرت فاطمه دخت گرامی پیامبر پا به عرصه جهان مادی نگذاشته است؛ حضرت عیسی (ع) نیز از جایگاه شفاعت نسبت به مردمان زمان خود تا پیش از آمدن حضرت محمد (ص) برخوردار است ؛ اما پس از ظهور کلمه تامه وجودی پیامبر (ص) برتری و شفاعت از آن او و خاندان طاهرش تا قیامت خواهد بود.  به سخنی دیگرهمه این فضلیت ها نسبی است و تنها برای وجود حضرت پیامبراکرم (ص) است که فضیلتی مطلق است. نسبی بودن فضلیت مریم (س) و کلمه وجودی روح الله همانند برتری قوم موسی است که قرآن آن را اثبات کرده و می فرماید که قوم بنی اسرائیل را به جهانیان برتری داده است.  بنابراین کلمه وجودی عیسوی از کلمات وجودی خداوند است که از مقام شفاعت مومنان برخوردار است چنان که کلمات تامات اهل بیت (ع) از چنین مقامی برخوردار می باشند . با این تفاوت که شفاعت کلمات تامات و انوار قدسی اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان آفرینش از چنین مقامی برخوردار می باشند ، در حالی که این شفاعت برای کلمه وجودی عیسوی تا زمانی خاص و محدودی است که گفته شد. البته درقرآن برای آن حضرت شفعات در آخرت نیز گفته شده است. قرآن از مقام  شفاعت این کلمه وجودی در دنیا و آخرت به وجاهت تعبیر می کند و می فرماید: وجیها فی الدنیا و الاخرة( آل عمران آیه 45) همین وجاهت و مقام او پایه برتری دین عیسوی بر موسوی می گردد و خداوند به او وعده می دهد که اگر پیروانت دستورها و آموزهایت را عمل کنند بر همه کافران( یهودیان) برتری می دهد . قرآن از این برتری به عنوان یک حکم تکوینی و سنت الهی یاد می کند نه حکم تشریعی ؛ از این رو به واژه جعل که بیانگر حکم تکوینی است از این برتری نصارا بر یهودیان و کافران یاد می کند.( آل عمران، آیه 55)

نکته دیگری که در این  آیه بدان توجه داده شده و به عنوان ویژگی انحصاری عیسوی از آن یاد شده است مسیح بودن اوست. مسیح یعنی کسی که با کشیدن دست خود بر تن و جان ، بیماری ها را شفا می دهد. در آیات چندی به این مساله پرداخته شده است که از معجزات آن حضرت شفای بیماری گسترده آن دوره و زمانه به نام های پییسی و جزام بوده است. (آل عمران َآیه 49) آن حضرت افزون بر آن که دم ایجادی داشت و با دمیدن بر گل جامد بر آن روح می دمید و زنده می کرد چنان که پرنده ای از گل ساخته و بر آن از دم مسیحایی خود دمید و آن را زنده ساخت،( همان آیه پیشین)  از این توان نیز برخوردار بود که بیماری های درمان ناپذیر را درمان می کرد و دوا بر آن ها بود. این ویژگی انحصاری دیگر آن حضرت بود ؛ زیرا وی کلمه وجودی و برخاسته از الله  و مظهر روح اللهی بود، عنوانی که خداوند بر او اطلاق کرده است.(سوره نساء آیه 171)  از آن جایی که آن کلمه وجودی ،  روح الله بود،  مظهر آن در میان مردم بود و با دمیدن خود می توانست وجودی را ایجاد کند و به اذن و اراده الهی بیافریند و بیماری را درمان نماید. مقام روح الله بودن مقام شامخ و بلندی است؛ زیرا مقامی است که امید را در دل ها و جان ها زنده می کند وآخرین روزنه هر موجودی است هر چند که بسیار گنهکار باشد. خداوند درقرآن برای این ویژگی آیات چندی را مطرح می سازد که در همه آن ها مساله رهایی از نومیدی و گناه و پاکی و رهایی نهفته است. آیاتی که مردمان را سرزنش می کند که چرا با وجود بود روح الله انسان نومید می شود و این که جز کافران کسی از روح الله نباید نومید شود. ( یوسف آیه 87 )این روح الله نمی تواند جز مصادیق تجلی رحمت و لطف و عنایت و گذشت الهی باشد. این خصلت در حضرت عیسی و کلمه وجودی و نوری او ظهور کرده است و خداوند آن را تایید نموده است. (انبیا آیه 91) همین خصیصه موجب شده بود که برخی در حق او ادعای الوهیت کنند و برخی دیگر به خاطر آن که مادرش مریم نیز از این خصوصیت برخوردار بود که فرزندی بدون پدر آورد ، در حق هردو ایشان چنین دعوای نموده اند که قرآن از آن در آیه ای یاد می کند : اتخذونی و امی الهین .(مائده آیه 116 )

از دیگر ویژگی های و خصوصیات آن حضرت که در این آیه بدان تصریح و تاکید شده و در آیات مکرر قرآن به آن خوانده شده است "بن مریم" بودن آن حضرت و کلمه وجودی است. قرآن در یاد کرد خود از آن بزرگوار بر خلاف دیگر پیامبران تنها از او این گونه یاد می کند؛ زیرا هرگزقران در معرفی و بیان احوال پیامبران دیگر به خصوصیات شناسنامه هیچ پیامبری توجهی ندارد. این گونه نیست که از پدر و مادر کسی یاد کند و یا آنان را این گونه بنامد و مثلا بگوید: سلیمان بن داود ، یا یحیی بن زکریا. تنها در حق اوست که وی را به عنوان فرزندبودن یاد می کند و نام مادرش را آورد و بدان تصریح می کند تا به این طریق بیان دارد که آن حضرت با همه جایگاه و مقامی که درنزد خداوند دارا می باشد، فرزند انسانی بیش نیست و مادرش "مریم بنت عمران" و آفریده ای از آفریده های خداوند تعالی است. تاکید بر این جنبه برای دفع الوهیت وی و مادرش است؛ زیرا کسی که از مادری زاده شده است هر چند که پدری ندارد نمی تواند خدا باشد. تاکید بر این جنبه موجب شده است تا در آیه دیگربه خورد و خوراک ایشان توجه دهد و یا به مساله بازخواست آنان اشاره کرده و به مسایلی از این دست بپردازد. کسی که خداست،  هر گز از این نواقص وجودی و ذاتی برخوردار نیست. این که جز خدا همه باید پاسخگو رفتار خود باشند بیانگر آن است که آن دو نمی توانند در مقام خدایی بنشینند و یا چنین دعوایی را داشته باشند( که ندارند). قرآن در باره این مساله در موارد چندی به بحث و بررسی پرداخته و بینش توحیدی خود را ترسیم و تبیین کرده است . به عنوان نمونه  در آیات چندی می گوید که عیسی و مادرش در قیامت بازخواست می شوند وباید پاسخگو اعمال و عقاید خود در برابرخداوند باشند.(مائده آیه 116)

به هرحال تاکید بر فرزند "مریم بودن" دفع توهم است که برخی از پیروان آن حضرت در حق او به ناروا روا می دارند و او را خدا و یا یکی از دو خدایان( مائده آیه 116) و یا سه خدایان ( مائده آیه 73) یا فرزند خدا (توبه آیه 31) بر می شمارند ، چنان که قرآن این دیدگاه های نسطوری و یعقوبی را بیان و آن را نقد می کند.

تاکید بر رسول الله بودن به معنای آن است که او هرگز نمی تواند خدا باشد ؛ زیرا فرستاده خدا غیر از خداست و میان آن دو بینونیت و جدایی است. این ویژگی ای که در آیه نساء آمده است نیز نوعی دفع این معناست که اولوهیت را از عیسی بن مریم بزادید.

آن حضرت موید به روح القدس بود به گونه ای که در خردسالی و طفولیت در گهواره به سخن پرداخت و برای مردم به حکمت و علم سخن گفت( آل عمران آیه 46)

ازدیگر ویژگی های انحصاری آن حضرت سخن گفتن در کهولت است . چنان که روایت و منابع روایی اسلامی آمده است آن حضرت در پس ظهور مهدی موعود(عج) ظهور کرده وبرای مردمان سخن می گوید و خواهان پیروی از آیین رهایی بخش اسلامی می شود(همان)

با این مطالب دانسته شده است که آن حضرت از چه جایگاه والایی نزد پروردگار به عنوان انسانی کامل برخوردار است.