هنجارها در حوزه رفتار شناسی تحلیل و تبیین می گردد. در حقیقت هنجارها ، نوعی ارزش گذاری وداوری در باره رفتارهایی است که از انسان به عنوان موجودی عاقل سر می زند. در روان شناسی و جامعه شناسی ، رفتارها در دو دسته اصلی رفتارهای هنجاری و رفتارهای ناهنجار یا نابهنجار قرار می گیرند. بنابراین مراد از هنجارشناسی قسیم ناهنجار شناسی نیست بلکه به عنوان مقسم مورد توجه است. اشتراک قسم ومقسم بدان معنا نیست که مفهوم و مراد از هر دو یگانه است، بلکه نوعی اشتراک شبه لفظی و شبه معنوی را باید در میان آن ها قایل شد. مراد از هنجار در مقسم که هنجار شناسی گفته شد، داوری در باره رفتارهایی است که به عنوان یک پدیده روانی و یا جمعی از انسان سر می زند؛ اما مراد از هنجار در قسم نوعی داوری در باره برخی از رفتارهاست که با امتیاز مثبت ارزش گذاری شده و مورد تایید روان شناسان و جامعه شناسان به عنوان بیانگران و تبیین کنندگان داوری مردم قرار گرفته است.

در مساله خوابیدن به عنوان یک رفتار و پدیده انسانی در دو حوزه روان شناسی و جامعه شناسی از آن بحث می شود. خواب هر چند که امری غریزی و رفتاری طبیعی بیرون از اراده انسانی است و اما چگونگی خوابیدن و کیفیت آن امری مبتنی بر اراده آشکار و یا نیمه آشکار آدمی است. بنابراین اگر نتوان در باره اصل خواب به عنوان یک پدیده طبیعی داوری و ارزشگذاری کرد ولی می توان درباره چگونگی و مباحث از این دست آن بحث و بررسی کرد و در حوزه تحلیل علمی به داوری درباره آن پرداخت. به این معنا که چگونگی خوابیدن پدیده رفتاری است و می توان از نظر روان شناسی و جامعه شناسی به تحلیل داده های علمی و نتیجه گیری و داوری درباره آن اقدام کرد. سنجش خوابیدن برای درک و تحلیل رفتارهای فرد بسیار مثبت و سازنده است و می توان از این راه به شناخت شخصیت آدمی و سلامت روحی و روانی فرد دست یافت.

قرآن با توجه به اصل تاثیر عناصر ترکیبی بشر در شخصیت آدمی به این مساله توجه داشته و به روش های مختلف آن را مورد تحلیل و تبیین قرار داده است. هر چند هدف قرآن و آیات آن نگرشی روان شناختی و یا جامعه شناختی صرف به پدیده نیست ولی این بدان معنا نیست که به این مسایل در چارچوب رفتار شناختی و تحلیل وضعیت بشر و راهنمایی او بر پایه آن به سوی مقصود متعالی بی توجه بوده است. قرآن به هر چیزی که در شناخت ماهیت انسان به او کمک می کند پرداخته است تا با توجه به مجموعه ای از ذاتیات و فطریات و غرایز موجود در بشر راه های شکوفایی ظرفیت ها و توانایی ها و امکانات در وی را به وی بازشناساند . این گونه بهتر می توان به بشر امکان داد تا به هدف اصلی خلقت که شناخت توحید در همه ابعاد و بندگی و پرستش و رسیدن به کمال مطلق است ، دست یابد. از این رو آیات قرآن با توجه اصل هدایت گری به همه نکات و ظرفیت های توجه داده و امری را فروگذار نکرده است. بر پایه همین باور و تاکید بر آن است که می فرماید: تبیانا لکل شی(سوره نحل آیه  89) قرآن بیانگر همه چیز است. این بدان معناست که چیزی که موجبات هدایت و راهنمایی وی را برای مقصد و مقصود فراهم می آورد ، فروگذار نکرده است؛ نه آن که همه چیز ربط و بی ربط را بیان کرده باشد؛ زیرا هدف از ارسال قرآن هدایت است.( بقره آیه 2)

از آن جایی که قرآن بشر را موجودی ترکیبی بازشناسایی می کند و میان روح و جسم ، تن و جان و نیز تن و روان به عنوان نفس ارتباط و همبستگی می یابد به تاثیر و تاثر متقابل میان آن دو تاکید می ورزد. روان(نفس) تا زمانی که در تن قرار دارد بر تن تاثیر گذاشته و از آن تاثیر می پذیرد. بنابراین به عنوان دو متغیر همبسته (اگر نگوییم دو علت متقابل و دو معلول متعاکس) از یک دیگر تاثیر می پذیرند و بر روند یک دیگر آثار مثبت و یا منفی ای به جا می گذارند. جان (روح) به عنوان امری الهی در شکل نفس(روان) در بشر ظاهر و پدیدار می گردد و هنگامی که این فرایند طبیعی طی شد در دو شکل کامل از آدمی خارج و بیرون می رود و مرگ ظاهر می گردد. بنابراین تا زمانی که روح در تن آدمی و بشر است (نفس و یا روان ) نام دارد : الله یتوفی الانفس حین موتها والتی لم تمت فی منامها ...لقوم یتفکرون ؛ خداوند روان ها را در هنگام مرگشان به طور کامل می گیرد و نیز روان هایی که در هنگام خواب نمردند . روان هایی که حکم مرگ بر آن ها رانده شده است نگه می دارد و دیگران را تا زمانی که معین و مقدر است باز می فرستد . در این عبرت است بر ای کسانی که می اندیشند.( سوره زمر آیه 49) ؛ خداوند در هنگام خواب به صورت کامل روان ها و نفوس مردم را از تن می گیرد، و اگر نمرده باشد و زمان مرگش فرا نرسیده باشد آن نفس و روان را به تن باز می گرداند.

مساله ما در این جا آن نیست که جان و روان چیست و چه تفاوت ها و اشتراکاتی دارند و وجوه تمایز و اختلاف آن دو چیست؟ بلکه می خواهیم درباره چگونگی خوابیدن و این که از نظر روان شناختی بیشتر و جامعه شناختی کم تر در یابیم که آیا همه گونه های خوابیدن یکی و یگانه است و هیچ گونه تفاوتی میان آن دو نیست ؟ یا تفاوت هایی مهم و تاثیرگذاری دارند که می توان بر پایه آن به ارزش گذاری و داوری در باره آن اقدام کرد و شخصیت ها را از نظر روان شناختی به سالم  و ناسالم و از نظر جامعه شناختی به هنجاری و نا هنجاری دسته بندی کرد؟

به نظر می رسد که روان شناسی دست کم از این مساله به سادگی نمی گذرد و رفتارهای آدمی را در حوزه متاثر از روان تحلیل و تبیین می کند . این امر موجب می شود که روان شناسان به مساله خواب و خوابیدن به عنوان رفتارها و پدیده های مهم بیانگر از روان آدمی توجه و اهتمام ویژه ای داشته باشند و در این باره به تحقیقات و پژوهش های میدانی و بالینی اقدام کنند . بررسی های علمی و داده های پژوهشی بسیاری موید این نظریه  و نگرش بوده است که روان متعادل و یا نامتعادل آدمی تا چه اندازه در رفتارهای ارادیی و حتی غیر ارادی وی تاثیر می گذارد. برای نمونه نوع قرار دادن دستان در هنگام خواب معانی و مفاهیم مختلف و متضادی دارد و بیانگر روحیه افراد است. این که کسی دستانش را جلوی صورت خود می گیرد و به صورت گاردی می خوابد بیانگر مفهومی است و اگر خود را مچاله کند و دستان را در میان دو پا قرار دهد، معنا و مفهوم دیگری دارد و بیانگر شخصیت متفاوت وی با فرد دیگر است.

در ایات قرآن نیز به این مساله توجه شده است. قرآن در آیه 191 سوره آل عمران می فرماید: ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لایات لاولی الالباب الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم؛ در آفرینش آسمان ها و زمین و آمد و شد شب و روز نشانه هایی است برای کسانی که خردورزند و به محتوا و باطن پدیده ها توجه دارند. آنان کسانی هستند که خداوند را در حالت ایستاده و نشسته و خوابیده بر پهلوها یاد می کنند.

در این آیه از ویژگی های خردمندان و باطن نگران تیزبین این دانسته شده است که خدا را در حالت های سه گانه ایستاده و نشسته و خوابیده به پهلو یاد می کنند. بنابر این سخن از حالتی است که در خواب این افراد دارند. خردمندان خدا یادکن کسانی هستند که بر پهلویشان می خوابند.

در آیه 16 سوره سجده که در توصیف مومنان است می فرماید: تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا؛ پشت و پهلوهایشان را از رختخواب جدا و خالی می کنند و از رختجواب بیرون می آیند و پرودگارشان را از روی ترس و امید(طمع) می خوانند.

در این جا نیز وقتی مومنان خدا ترس و امیدوار را معرفی می کند در توصیف ایشان به مساله خوابیدن بر پهلوها تاکید می شود.

آیات دیگری بر این مساله توجه داده است که می توان از آن ها به عنوان شاهد و موید بهره برد. ولی همین اندازه از آیات برای بیان مقصود ما کافی است که انسان مومن و شخصیت سالم قرآنی کسی است که نوع و حالت خوابیدن وی این چنین است. کسانی که از نظر شخصیت سالم هستند کسانی هستند که خوابیدن آن این گونه است. بنابراین از نظر هنجاری و داوری در رفتار خوابیدن باید گفت که قرآن این گونه خوابیدن را به عنوان یک هنجار تایید می کند و آن را رفتار مومنان و خردمندان تیزبین خدا ترس می داند.

در روایت است که پیامبران بر پشت و طاقباز می خوابیدند و به آسمان می نگریستند و عالمان به پهلوی راست و مومنان به پهلو چپ می خوابند. به این معنا که هر چه روح و روان سالم و قوی تر باشد در چگونگی خوابیدن افراد نیز تاثیر می گذارد.

البته در روایت دیگری خوابیدن به پهلوی چپ به منافقان نسبت داده شده است:  احمد بن اسحاق خدمت امام حسن عسکرى علیه السلام رسید و از او در خواست کرد نوشته اى به او بدهد آنگاه قلمى را هم که امام علیه السلام با آن نوشت از او مطالبه کرد و عرض کرد: فدایت شوم مطلبى در دل دارم که بخاطر آن غمگینم ، مى خواستم آن را از پدر شما سوال کنم که موفق نشدم .
حضرت فرمود: سوال تو چیست ؟

عرض کردم : آقاى من ! از پدران شما براى ما روایت کرده اند که خوابیدن پیامبران بر پشت و خوابیدن مومنین به جانب راست و خوابیدن منافقین به جانب چپ و خوابیدن شیاطین برو و بطور دمر است ، آیا همین طور است ؟

حضرت فرمود: بله همین طور است .

در حدیثی که درباره شب شهادت امیرمومنان آمده است این مساله به گونه دیگری مورد توجه قرار گرفته است. در روایت است که هنگامی که امیرمومنان (ع) وارد مسجد شد پس از اقامه نماز شب و مستحبات دیگر هنگام اذان مردمانی که در مسجد از مسافران خفته بودند بیدار کرد. وقتی به ابن ملجم رسید او را دید که بر شکم خفته است و خطاب به وی فرمود: برخیز ای مرد! که چون شیطان خفته ای.

مستحب است قبل از خوابیدن به بیت الخلاء رود.چنان که
مستحب است که انسان بر دست راست و رو به قبله بخوابد و دست راست را زیر صورت بگذارد.
اما خوابیدن روى دست چپ و خوابیدن به رو، مکروه است . چرا که بر رو خوابیدن ، خوابیدن شیطان است . در روایت آمده است : هر وقت کسى را دیدید که بر رو خوابیده است او را بیدار کنید و مگذارید بر آن حال بخوابد.

به نظر می رسد که خفتن بر شکم پدیده ای نادرست و از نظر ارزشی جزو رفتارهای ناهنجار است و کسی که این گونه می خوابد از نظر شخصیتی فردی ناسالم از دیدگاه قرآن و اسلام است. این رفتار نادرست و ناسالم حکایت از فقدان سلامت شخصیتی فرد می کند.

برخی از وبلاگ های مانند این نشانی  http://www.irib.com/presidency/medical1/health2/health6.htm به این مساله نگاهی دارد که با هم می خوانیم:

.

http://www.garmsarnews.com/sleeptest.htm

    وضعیت مناسب خوابیدن و خارج‌شدن از تختخواب

· سعی کنید هرگز روی شکم نخوابید، اگر بدلیل کمردرد حاد ناگزیر از این کار هستید حتماً یک بالش کوچک زیر شکم یا تنه قرار داده و یک پا را کمی خم کنید و بالش زیر سر نگذارید.

· راحت‌ترین شکل خوابیدن به صورت طاق باز یا به پهلو می‌باشد. اگر طاق باز می‌خوابید و هیچگونه درد و ناراحتی در زانو ندارید، از یک بالش کوتاه زیر زانوها استفاده نمائید. هنگام به پهلوخوابیدن، زانوها خم باشد به طوریکه کف دست به آنها برسد. در هنگام درد حاد کمر می‌توان از یک بالش کوچک بین دو زانو استفاده کرد.

صحیح

                       صحیح

 تشتک باید صاف و محکم باشد. از تشکهای خیلی سخت و یا فلزی و شل استفاده نکنید.

· اندازه بالش بهتر است کوتاه (ارتفاع حدود 10-5 سانتی‌متر) باشد. در این شرایط زاویة سر در حدود 30-15 درجه قرار می‌گیرد و بهترین وضعیت جهت کاهش فشار روی عضلات گردن و در نتیجه ریشه‌های عصبی می‌باشد.

· هیچگاه به طور ناگهانی از تختخواب خارج نشوید، بلکه ابتدا به طرف کنار تخت بچرخید و زمانیکه پاها از لبة تخت آویزان شد با کمک دستها مدتی بنشینید و سپس برخیزید. رعایت این وضعیت بخصوص در مواقع کمردرد حاد ضروری است.

http://www.alborznews.net/shownews.asp?u=8011

حالت خواب شخصیت آدم را لو میدهد

»اگر می خواهید به شخصیت واقعی کسی پی ببرید بهتر است به نحوه خوابیدن او نگاهی بیاندازید.

دانشمندان معتقدند که موقعیت بدن در حال فرو رفتن به خواب، سرنخ مهمی درباره شخصیت فرد به دست می دهد.

بگزارش سلامت نیوز پروفسور کریس ایدزیکوسکی، مدیر موسسه "خدمات ارزیابی و مشاوره خواب" شش حالت عمومی تر موقعیت بدن در خواب را بررسی کرده و متوجه شده است که هر یک از این حالات به یک گروه شخصیتی ارتباط دارد.

وی گفت: "همه ما وقتی بیداریم متوجه حرکات و سکنات خود (body language) هستیم، اما این نخستین باری است که توانسته ایم ببینیم حالت بدن ما هنگام خواب چه تعبیری دارد."

"جالب اینکه شخصیت آدمی با وضعیتی که بدن در حالت خواب به خود می گیرد در اغلب موارد شدیدا با آنچه انتظار داریم در تعارض است."

حالت هایی که دکتر ایدزیکوسکی مطالعه کرده به شرح زیر است:

•جنینی: کسانی که به هنگام خواب از بغل چمباتمه می زنند، افرادی در ظاهر سرسخت اما قلبا حساس توصیف می شوند. ممکن است در برخورد اول با سایر افراد خجالتی باشند، اما به سرعت حالت طبیعی خود را بازمی یابند.

این عمومی ترین حالت خواب است و 41 درصد از هزار نفری که مورد مطالعه قرار گرفتند را شامل می شود. تعداد زنانی که در این حالت می خوابند بیش از دو برابر تعداد مردان است.

•خوابیدن رو به پهلو (15 درصد): دراز کشیدن روی یک طرف بدن درحالی که دو بازو نیز به موازات بدن راست شده باشد. این گروه افرادی ساده گیر و اجتماعی هستند که مایلند خود را قاطی جمع کنند و به بیگانگان اعتماد می کنند، با این حال ممکن است زودباور باشند.

•خوابیدن رو به پهلو با دستان باز (13 درصد): گفته می شود کسانی که روی پهلو می خوابند و هر دو دست خود را به طرف مقابل باز می کنند شخصیت باز و گشاده ای دارند اما می توانند مظنون و بدبین باشند. در تصمیم گیری کند هستند، اما زمانی که تصمیمی گرفتند بعید است از آن برگردند.

•خوابیدن به پشت با دستان بسته (8 درصد): کسانی که به پشت می خوابند درحالی که دستانشان به پهلوها چسبیده معمولا افرادی ساکت و خوددار هستند. از هیاهو می پرهیزند، اما برای خود و دیگران معیارهای برجسته می گزینند.

•خوابیدن روی شکم (7 درصد): کسانی که رو به تشک می خوابند درحالی که با دست هایشان بالش را بغل کرده و سر را به یک طرف برگردانده اند اغلب آدم هایی خوش معاشرت و جسور هستند، اما در عین حال می توانند عصبی و زودرنج باشند و از انتقاد یا شرایط دشوار خوششان نمی آید.

•خوابیدن رو به پشت با دستان باز (5 درصد): کسانی که به پشت می خوابند و دست های خود را باز می گذارند دوستان خوبی می یابند چون همیشه آماده گوش سپردن به دیگران و دراز کردن دست یاری هستند. این گروه معمولا علاقه ندارند در مرکز توجه باشند.

باقی کسانی که در این مطالعه شرکت کردند گفتند موقع به خواب رفتن حالت ثابتی ندارند یا از آن بی خبرند.

عواقب بهداشتی

پروفسور ایدزیکوسکی همچنین تاثیر حالات مختلف خواب بر سلامت انسان را مطالعه کرد.

او به این نتیجه رسید که حالت رو به دشک برای هضم غذا مفید است درحالی که حالات رو به پشت با دستان باز یا بسته احتمالا بیش از سایر حالات به خرناس و خواب بد منجر می شود.

این تحقیقات همچنین نشان داد که افراد معمولا حالت خوابیدن خود را عوض نمی کنند. تنها 5 درصد گفتند هر شب در حالت مختلفی به خواب می روند.

پروفسور ایدزیکوسکی همچنین دریافت که خوابیدن درحالتی که یک دست یا پا رو به جلو راست شده در بریتانیا عمومیت بیشتری دارد.

یک دهم افراد نیز مایلند به هنگام خواب تمام بدن را با پتو بپوشانند.