وقتی انسان ها خودشان را تغییر می دهند، جامعه را هم تغییر می دهند: اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ؛ در حقیقت ‏خدا حال قومى را تغییر نمى‏ دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند.(رعد، آیه 11)

البته این تغییر همیشه هم مثبت نیست، بلکه گاه منفی است.(رعد، آیات 11 ) پس نباید به هر تغییری دلخوش داشت و اصل تغییر را خوب و ارزشی دانست؛ بلکه گاه ممکن است تغییر ضد ارزشی و بد باشد؛ چنان که هر تغییری باید دست کم گروهی باشد تا تاثیر مثبت و منفی خودش را بگذارد:ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ این کیفر بدان سبب است که خداوند نعمتى را که بر قومى ارزانى داشته تغییر نمى‏ دهد مگر آنکه آنان آنچه را در دل دارند تغییر دهند و خدا شنواى داناست.(انفال، آیه 53)

پس هر چه دامنه و گستره تغییر گسترده تر باشد، تاثیرات آن نیز گسترده تر خواهد بود؛ هم چنان که تغییرات فکری - فرهنگی هماره کندتر و آهسته تر ، ولی عمیق تر و پایدارتر است.

از نظر قرآن، ملت و دولت بازتاب دهنده افکار و رفتارهای مشترک هستند؛ زیرا حتی در دولت هایی که گروهی مستضعف محکوم به پذیرش حاکم مستکبر هستند؛ این ظرفیت را خود مستضعفان ایجاد کرده اند که چنین دولت هایی بر سرکار بیایند؛ از همین روست که خداوند وعده می دهد که هم مستکبران آن را دو چندان عذاب کند؛ زیرا ضال و مضل و گمراه و گمراه کننده بودند؛ و هم مستضعفان آن را دو چندان عذاب کند؛ زیرا گمراه و تقویت کننده گمراه کنندگان بودند و با پذیرش ظلم و منظلم شدن، ظالمان را تقویت کرده اند.(غافر، آیه 47؛ ابراهیم، آیه 21؛ و نیز نگاه کنید: احزاب، آیات 67 و 68؛ اعراف، آیه 38)

البته تاثیر دولت ها بر ملت ها قوی تر است؛ از این روست که گفته شده است: الناس علی دین ملوکهم؛ مردم بر دین شاهان و حاکمان خویش هستند.(مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 102، ص 7، موسسه الوفاء، بیروت، 1404ق؛ الاربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج 2، ص 21، مکتبة هاشمی، تبریز، 1381ق.)

امیرمومنان علی(ع) بر همین اساس می فرماید:«اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ؛ مردم به امیران و حاکمان خود شبیه تر هستند تا به پدران خود. (تحف العقول، ص208)

پس اگر دولتی بر سر کار می آید، باید بدانید که لیاقت آن مردم همان است؛ چرا که خلائق هر لائق.