از نظر قرآن، آن چیزی که به عنوان قوه ادراکی در انسان و جنیان عمل می کند، قلب است. خداوند می فرماید: وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لَا یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا یَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ؛ و در حقیقت بسیارى از جنیان و آدمیان را براى دوزخ آفریده‏ ایم [چرا که] دلهایى دارند که با آن [حقایق را] دریافت نمى کنند و چشمانى دارند که با آنها نمى ‏بینند و گوشهایى دارند که با آنها نمى ‏شنوند آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه‏ ترند [آرى] آنها همان غافل‏ماندگانند.(اعراف، آیه 179) زیرا خداوند می فرماید که بسیاری از جنیان و انسان ها گرفتار دوزخ شدند چون با قلوب خویش فقه و فهم نکردند. پس فهم و ادراک انسان با قلب است؛ هم چنان که چشم برای بینایی و گوش برای شنوایی است. از این آیه هم چنین به دست می آید که جنیان نیز دارای قلب و گوش و چشم هستند.

با توجه به این آیه نمی توان گفت که واژه قلب مساوق با واژه عقل است و نباید عقل و قلب را یکی دانست، بلکه عقل بخشی از حقیقت قلب موجوداتی چون انسان و جن را تشکیل می دهد. این مطلب از تشبیه پیامبر(ص) به خوبی کشف و روشن می شود. پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: مَثَلُ الْعَقْلِ فِى الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّراجِ فى وَسَطِ الْبَیْتِ؛ عقل در دل، همانند چراغ در میان خانه است. (علل الشرایع، ص 98، ح 1)

این چراغ فروزان در خانه قلب آدمی، ابزار شناختی انسان است؛ و انسان با استفاده از این چراغ می تواند حقایق هستی را بشناسند و زمینه برای عزم عملی در وی فراهم آید. کسی که این چراغ را در اختیار دارد و به کار می گیرد، اهل دین و اخلاق خواهد بود. ا زاین روست که ارتباط تنگاتنگی میان سعادت آدمی و عقل مطرح می شود، به شرطی که این عقل مورد استفاده قرار گیرد. پیامبر(ص) این باره می فرماید: یا عَلىُّ! اَلْعَقْلُ مَا اکْتُسِبَتْ بِهِ الْجَنَّةُ وَ طُلِبَ بِهِ رِضَى الرَّحْمنِ؛ اى على! عقل چیزى است که با آن، بهشت و خشنودى خداوند مهربان به دست مى آید. (من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 369،ح 5762)  و هم چنین می فرماید: اِنَّما یُدْرَکُ الْخَیْرُ کُلُّهُ بِالْعَقْلِ، وَ لا دینَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ؛ همه خوبى ها با عقل شناخته مى شوند و کسى که عقل ندارد، دین ندارد. (تحف العقول، ص 54)