در فلسفه از علل اربعه و چهارگانه سخن به میان آمده که شامل علت فاعلی، علت مادی، علت صوری و علت غایی است.

در قرآن علت فاعلی خلقت انسان را خداوند آفریدگار دانسته که در مقام پروردگاری نیز نشسته است و خالق و رب انسان است: وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ؛ خداوند شما را از خاکی آفرید، سپس از نطفه‌ای.(فاطر، آیه 11؛ غافر، آیه 67؛ انسان، آیه 2)

علت مادی را خاک و نطفه برآمده از همین عناصر خاکی دانسته و فرموده است: فَإِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَیِّنَ لَکُمْ ؛ ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [= چیزی شبیه گوشت جویده شده‌]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل تا برای شما روشن سازیم (که بر هر چیز قادریم.(حج، آیه 5؛ و نیز نگاه کنید: یس، آیه 77؛ نحل، آیه 4؛ کهف، آیه 37؛ مومنون، آیه 13؛ فاطر، آیه 11؛ غافر، آیه 67)

علت صوری همان صورت گری است که خداوند در انسان انجام داده و قرآن می فرماید: أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا ءَاخَرَ؛ سپس آن را ایجاد و آفرینش تازه‌ای دادیم.(مومنون، آیه 14؛ و نیز می فرماید: هُوَ الَّذِى یُصَوِّرُکُمْ فِى الْأَرْحَامِ کَیْفَ یَشَ?ءُ؛ او کسی است که شما را در رحمِ (مادران)، آنچنان که می‌خواهد تصویر می‌کند.(آل عمران، آیه 6؛ و نیز نگاه کنید: حجر، آیه 29، ص ، آیه 72)

اما علت غایی که همه این کارها برای آن انجام می شود و حکمت خلقت به شمار می آید، همان چیزی است که انسان باید برای آن تلاش کند تا وقتی با خداوند ملاقات می کند ملاقاتی بر اساس حکمت خلقت انسان یعنی عبادت باشد. خداوند درباره علت غایی خلقت انسان می فرماید: یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحًا فَمُلَاقِیهِ؛ ای انسان! تو با تلاش و رنج بسوی پروردگارت می‌روی و او را ملاقات خواهی کرد!(انشقاق، آیه 6) و در جایی دیگر می فرماید: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛ من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند.(ذرایات ، آیه 56) ولی این عبادت به هدف دست یابی به اقسام تقوای سه گانه عام و خاص و اخص است: یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.(بقره، آیه 21) و این گونه است که انسان به سبب تقوا به یقین سه گانه می رسد (تکاثر، آیات 5 و 7؛ واقعه، آیه 95) و در جایگاه خلافت الهی قرار می گیرد و در کمال به جایی می رسد که برتر از انسان نیست و مسجود همه فرشتگان می شود.(حجر، آیات  29 و 30؛  ص ، آیات 72 و 73)