از واژگان پر کاربرد قرآنی، رب است. این واژه " ربب " به معنای پرورش و پروراندن است؛ از این روست که در فارسی رب به پروردگار برگردانده می شود. ربوبیت به معنای پرورش چیزی در فرآیندی است و از این نظر با واژه عربی دیگر یعنی " ربی" از نظر معنا نزدیک است؛ چرا که مربی به معنای تربیت کننده و پرورش دهنده چیزی در یک فرآیند است.

بر اساس آموزه های قرآنی، خداوند همان گونه که خالق و آفریدگار است، هم چنین رب و پروردگار نیز می باشد. به این معنا که تنها به آفریدن آفریده ها بسنده نکرده بلکه بر اساس حکمت و فلسفه آفرینش، برای هر آفریده ای کمال شایسته و بایسته ای را در نظر گرفته است که می بایست تحت ربوبیت و پروردگاری الهی به آن برسد. بر این اساس هر آفریده ای تحت ربوبیت الهی قرار دارد.

در انجیل خداوند بیان داشته است که ای انسان نفس خودت را بشناس تا پروردگارت را بشناسی؛ زیرا هر کسی با شناخت نفس خویش می تواند پروردگارخاص خود را بشناسد؛ چرا که برای هر آفریده ای با توجه به ظرفیت وجودی و شرایط دیگر، خداوند ظهور ربوبی می کند؛ از این روست که پروردگار هر کسی با پروردگار دیگری متفاوت است؛ چرا که می بایست بر اساس ظرفیت وجودی شخص، خداوند ربوبیت خویش را اظهار و پروردگاری اش را آشکار و هویدا سازد. بنابراین، هنگامی که از سوی پیامبر(ص) بیان می شود: اعرفکم بنفسه اعرفکم بربه؛ خودشناس ترین مردم خداشناس ترین مردم به پروردگارش است(جامع الاخبار، ج 4، فصل اول و متشابه القرآن، ج 1، ص 44) به این معناست که برای هر کسی خداوند در مقام ربوبیت، ظهور خاصی دارد و شناخت نفس خود به معنای شناخت ربوبیت الهی است. بنابراین، نفس دریچه ای خاص برای شناخت خدا از طریق ظرفیت وجودی خاص خود شخص است که به صورت ربوبیت خاص تجلی یافته است.

امیرمومنان(ع) نیز بر همین مساله تاکید کرده و می فرماید: من عرف نفسه فقدعرف ربه، هر کسی خودش را شناخت به یقین پروردگارش را شناخت. (غرر الحکم،ص 232 ) این بدان معناست که برای هرکسی خداوند با توجه به ظرفیت نفس وی تجلی و ظهور می یابد که در مقام ربوبیت است و شناخت همین اندازه از خدا برای او کافی است؛ زیرا مسیر ارتباط و هم چنین شناخت هر کسی همان نفس خودش است که دارای پروردگاری خاص می باشد.

به سخن دیگر، آب پروردگاری و ربوبیت در جدول هر انسانی با توجه به ظرفیت او جاری می شود و انسان هم چنین شناخت خودش را از این طریق نسبت به خداوند و الله به دست می آورد که همان طریقت ربوبیت است. به زبان دیگر، نور الوهیت بر ماهیت وجود هر کسی در قالب و جلوه ربوبیت می تابد و هر کسی بر اساس ظرفیت این نور را بر می تابد. تنها در جهان هستی، انوار معصومان(ع) هستند که تحت ربوبیت کامل الله در مقام رب العالمین قرار دارند؛ چرا که ایشان از سرچشمه ذات می نوشند و فاصله ایشان اصولا قابل تبیین و توصیف نیست چه این که گفته و یا دیده شود. از این روست که خداوند در بیان فاصله و جدایی خود و پیامبر(ص) به " او ادنی" (نجم ، آیه 9) بسنده کرده است؛ چرا که بیان فاصله میان الوهیت و محمد(ص) شدنی نیست و برای بیان این کم ترین فاصله واژگانی نیست. از این روست که در تعابیر به وجه الله و وجهه و مانند آن مدد و یاری گرفته شده است. اگر میان خدا و پیامبر(ص) این فاصله ناگفتنی است، ربوبیت خداوندی در حق ایشان نیز این گونه است و نفس ایشان نسبت به خداوند از چنین تجلی ظهوری برخوردار می باشد. بنابراین می توان گفت که ایشان آینه تمام و کمال الوهیت و ربوبیت الهی هستند.

بر این اساس، می توان گفت معرفت انسان زمانی تمام و کمال می یابد که انسان با ایمان و تقوا و محبت اهل بیت(ع) نفس خویش را به نفس ایشان متصل نماید تا بتواند از دریچه ایشان خداوند را بنگرد. از این روست که خداوند تنها توصیف معصومان (ع) را به عنوان عباد مخلص خود پذیرفته و تایید کرده و دیگر توصیفات از خود را ناقص دانسته و از آن تبری جسته است. در مسیر شناخت می بایست به نفس امامان(ع) اتصال یافت، چنان که خود می فرمایند که هر کسی خدا را شناخت به سبب ما شناخت: لولانا ما عرف الله و لولاالله ما عرفنا، اگر ما نبودیم خدا شناخته نمی شد و اگر خدا نبود ما شناخته نمی شدیم؛ چرا که ایشان همان ضوء از شمس هستند و شمس حقیقت جز به ضوء آن شناخته نمی شود. آن چه از این ضوء بر عالم تابیده است همان نور است که حقیقت دیگر آفریده ها را روشن ساخته است. به سخن دیگر، امامان معصوم(ع) نسبت به خدا همانند نسبت ضوء شمس به شمس و نسبت آفریده های دیگر به شمس، همانند نور مهتاب است؛ یعنی ضوء خورشید بر ماه تابیده است. از این روست که ایشان خود را واسطه در آفرینش و ربوبیت همه هستی می دانند و اگر ایشان وجود نمی یافتند، آفریده ای وجود نمی یافت؛ چرا که آن چه مهتاب را مهتاب کرده است نوری است که از ضوء و شعاع خورشید بیرون زده است و همه عالم بازتاب همان تابش آفتاب وجود هستند.

بنابراین همه آفریده ها از الله هیچ شناختی نخواهند داشت مگر از طریق ضوء و آفتاب آن که همان خورشید محمدی(ص) است. پس می بایست گفت که هیچ کسی نمی توان الله را ببیند و بشناسد؛ چرا که ضوء خورشید چنین اجازه ای نمی دهد و آن چه انسان می ببیند و هر موجودی دیگر، یا نور است یا آفتاب و ضوء خورشید هستی. از این روست که وقتی گفته می شود جاء ربک یعنی پیامبر(ص) به عنوان ضوء خورشید وجود می آید که رب العالمین است و این که به ملاقات می رویم همان ولی الله و حضرت محمدی(ص) است. بنابراین، بازگشت انسان ها به سوی رب محمدی(فجر، آیه 28)، ملاقات با رب محمدی(بقره ،آیه 46) ، و نگاه به رب محمدی است؛ از این روست که خداوند نگفته است: جاء الهک و فرموده :جاء ربک ، یا این که : او یاتی ربک و نفرموده : یاتی الهک و یا : ملاقوربهم نه این که ملاقوالههم و مانند آن؛ چرا که رب العالمین همان رب محمدی است و ولی الله است که در عالم پروردگاری می کند.

البته ربوبیت در قرآن مراتب دیگر را نیز بر می تابد، از این روست که به سید، مولی و ولی در قرآن رب گفته می شود؛ زیرا هر یک از این افراد در مقام پروردگاری و تربیت شخص نقش بازی می کنند. البته این مراتب پایین ترین مراتب ربوبیت است. خداوند از زبان حضرت یوسف(ع) نقل می کند که وی به کارگزار شاه می فرماید: اذکرنی عند ربک ؛ مرا نزد مولایت(شاه) یاد کن(یوسف ، آیه 42) و در جایی دیگر می فرماید: ارجع الی ربک؛ به سوی پروردگارت و مولایت بازگرد.(یوسف ، آیه 50)

این کاربردها بدان معناست که برای ربوبیت مراتبی است که کم ترین آن ها همان ربوبیت و پروردگاری افرادی چون مربیان، اولیای تربیتی، سید و مولا و مالک است.