بینش و نگرشی که قرآن به دست می دهد تصویری پیچیده است. به نظر می رسد که تدبیر امور عالم و هستی بر اساس یک اصل نیست و اصول چندی است که هر یک اقتضائات خود را دارد. آموزه های قرآنی بیان می دارد که هر امری می تواند با انگیزه ها و اهداف متفاوت پدید آید.

بر این اساس رخدادهایی که انسان در زندگی فردی و جمعی با آن رو به رو می شود می تواند بر اساس اصولی چون نعمت ، نقمت و یا عذاب باشد.

از این روست که هماره این پرسش مطرح می شود که شخص هر گاه دچار بیماری می شود چگونه می تواند بفهمد بیماری دارای خاستگاه بلا یا ابتلاست؟

به سخن دیگر، خداوند می فرماید: و نبلونکم بالشر و الخیر فتنة و الینا ترجعون ؛ و شما را جهت آزمایش به بد و نیک می آزماییم(انبیاء آیه 35)

آیه 17 سوره قلم به گونه ای است که نمی توان به سادگی دریافت که چه چیزی بلا و یا ابتلاست؟ زیرا در این آیه واژه بلا به معنای آزمون و امتحان به کار رفته است و مفهوم و معنای ابتلاء و آزمون را با خود همراه دارد؛ چون خداوند می فرماید: انا بلوناهم کما بلونا اصحاب الجنة ؛ ما آنان را به همان صورت که باغداران را آزمودیم ، مورد آزمایش قرار دادیم.

با این همه کاربردهای واژه بلا به معنای گرفتاری و مصیبت و نقمت است و واژه ابتلاء به معنای آزمون و امتحان است که برای رشد و فعلیت بخشی به ویژگی های بشری از سوی خداوند به بنده می رسد. از جمله ابتلایی که حضرت ابراهیم (ع) بدان گرفتار شده و پس از موفقیت و سربلندی در آزمون به مقام امامت رسید.

به هر حال برای تشخیص بلا از ابتلا و نقمت از نعمت و خیر، معیار همان قلب آدمی است؛ زیرا " الانسان علی نفسه بصیرة ؛ هر کسی بر حال خویش بیناتر است. پس اگر مومن که به ربوبیت خداوندی ایمان دارد و او را در هر چیزی می بیند ، هنگام رو به روشدن با بیماری، قلبی آرام داشت و خود را در حال تقرب و تقوا یافت می توان گفت که بیماری از باب ابتلا و آزمون است؛‌ ولی اگر دل سخت و ناراحت بود آن شر و نقمت است.

در روایتی آمده است: گاهی خداوند بنده را یک ماه به بیماری گرفتار می کند تا در روز سی و یکم از وی " یا الله " از روی اخلاص بشنود.

در حدیثی دیگر آمده است : اگر بخواهی بدانی که خداوند متعال با تو چگونه معامله می کند ، ببین تو با او در چه حالی هستی؟

به این معنا که هر کسی می تواند قلب خویش را معیار خویش قرار دهد. اگر کسی می خواهد بفهمد چقدر دیگری او را دوست می دارد به قلب خویش مراجعه کند. بر این اساس معیار سنجش بلا از ابتلا خود انسان است. اگر انسانی در گرفتاری خود را نزدیک خداوند یافت می توان گفت که آن بیماری و مشکل چیزی جز آزمون نیست ولی اگر دید که سعه صدر خود را از دست داده و از خداوند دور می شود می بایست استغفار و توبه کند ؛ زیرا آن بیماری چیزی جز نقمت و عذاب نیست.