عقل هر گاه ناظر به اندیشه باشد، عقل نظری است که امری را تصور و تصدیق می کند و اندیشه را ساماندهی می نماید؛ و هر گاه ناظر به انگیزه باشد، عقل عملی است که عزم و اراده و عمل را مدیریت می کند و حرکت به سوی اهداف را ساماندهی می نماید. این دومین همان است که امام صادق(ع) در بیان عقل می فرماید: ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان؛ با آن خدا بندگی و بهشت به دست می آید.(کافی، 1، ص 11)
1. اگر کسی عقل نظری را با عقل عملی داشته باشد، او همان عالم عامل است؛ چنین شخصی در تعابیر قرآنی رشید است.(حجرات، آیه 7)
2. اگر کسی تنها عقل نظری را داشته و کاری به عقل عملی نداشته باشد، چنین شخصی عالم غیر عامل یا همان عالم فاسق است؛ از مصادیق آن سامری و بلعم باعورا است.(اعراف، آیه 176؛ طه، آیه 96)
3. اگر کسی از عقل نظری بی بهره باشد و تنها عقل عملی داشته باشد؛ چنین شخصی همان جاهل عامل متعبد مقدس است؛
4. اگر کسی از عقل نظری بی بهره و از عقل عملی نیز بی بهره باشد، چنین شخصی جاهل غیر عامل است که همان کافر است که خدا در قرآن از او به عنوان سفیه یاد کرده است.(بقره، آیات 13 و 130)
.GIF)
