از نظر آموزه های قرآنی جامعه قرآنی و امت اسلام باید یک جامعه عقلی باشد که ساختار آن حق فاقد باطل است؛ بنابراین، لازم است تا چنین جامعه ای برای دوری از باطل ، حق را بشناسد و بر اساس آن قیام کند. شناخت حق نیز می بایست علمی باشد نه ظنی و گمانی؛ زیرا اگر به جای علم، ظن قرار بگیرد در رفتار نیز به جای آن که پیروی علم باشد، پیرو هواهای نفسانی می شود؛ چنان که قرآن درباره اجتماع جاهلی غیر عقلانی می فرماید: إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَى الْأَنْفُسُ؛ جز گمان و آنچه را که دلخواهشان است پیروى نمى کنند.(نجم، آیه 23)
اما امت قرآنی برای این که اجتماع عقلانی باشد نه مبتنی بر ظن و هوس، باید دنبال علم باشد؛ از همین روست که بر اساس فرمان خدا و پیامبر(ص) «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ» است.(کافی، ج 1، ص 30) به این معنا که نه تنها واجب و به تعبیر روایی «فرض» است، بلکه « فَرِیضَةٌ» است؛ یعنی واجب واجب واجب است؛ زیرا «تاء» در « فَرِیضَةٌ» علامت تانیث نیست، بلکه علامت مبالغه است؛ چنان که در عقلیةٌ و نیز علاّمَةٌ علامت و نشانه مبالغه است.
البته از نظر قرآن و آموزه های اسلامی، امت قرآنی باید دنبال علوم سه گانه ای باشند و آن را در اجتماع بنیاد هر فکر و عملی قرار دهند. این علوم سه گانه اصلی که ناظر به فکر و عمل انسان است و روان انسان را می سازد و شخصیت آدمی رابه کمال می رساند، چنان که در روایت پیامبر(ص) آمده است، عبارتند از: اِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ اَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ اَوْ سُنَّةٌ قَائِمَة؛ علم جز این سه نیست: اصول دین، فروع دین و سنت های اخلاقی(کافی، ج 1، ص 30)؛ زیرا آیت محکم همان معارف توحیدی اصول دین است که باید با تعقل تحقیق و به شکل ایمان در آید؛ و فریضه عادله نیز همان قوانین و احکامی است که در قالب فروع دین ارایه شده است؛ و سنت قائمه نیز همان اصول اخلاقی است که در اجتماع به عنوان هنجارهای اجتماعی حاکمیت یافته است.
از نظر آموزه های وحیانی نادیده گرفتن هر یک از این سه گانه و پرداختن به یکی از آن ها یا هیچ یک از آن ها یک اجتماع را از اجتماعی عقلانی به اجتماع جاهلی سوق می دهد و اجتماع سامان نمی یابد.
در حقیقت خدا از انسان خواسته است تا به سه گانه «الْحِکْمَةَ »؛ یعنی همان حکمت الهی و معارف اسلامی، «الکتاب» ؛ یعنی قوانین و احکام الهی مانند نماز و روزه و قصاص، و نیز «التزکیةَ» یعنی سنت های اخلاقی عالم شده و بر اساس آن عمل و رفتار کنیم؛ این سه گانه ای که پیامبران از جمله پیامبر گرامی مامور به ابلاغ و تعلیم آن بوده است.(بقره، آیات 129 و 151؛ آل عمران، آیه 164؛ جمعه، آیه 2)