فلسفه اجتماعی شیعی بر سه گانه عرفان، فقه اصولی و اصول عملی استوار است. 

 1.      عرفان، معرفتی است که نظریه سیاسی و اجتماعی شیعی بر آن استوار شده است. نظریه اجتماعی شیعی، تابع عرفان است. در عرفان، انسان کامل است که نقش خلافت الهی را به عهده دارد؛ و این انسان کامل، اولیای برگزیده الهی هستند که مظهر تمام اسمای الهی بوده و به همین سبب دارای ولایتی از سوی خداوند هستند. اگر در اندیشه کلامی شیعی مبتنی بر آیات قرآنی، جز خدا، کسی بر کسی دیگر ولایتی ندارد، اما این ولایت برای انسان کامل و مظهر تمام اسمای الهی اثبات می شود؛ چنان که بر اساس همین عرفان قرآنی، انسان کامل مسیر ارتباطی انسان به خدا و تنها راه دست یابی به حب الهی است. یعنی اگر کسی می خواهد محبت الهی را کسب کند و محبوب خدا شود باید از وسایلی بهره گیرد.(مائده، آیه 35) این وسیله و سبب همان انسان کامل است که هم راه و هم مقصد و مقصود است.(علق، آیه 8؛ نجم، آیه 42 و آیات دیگر) پس لازم محبوب خداوند شدن، کسب محبت حبیب الهی یعنی انسان کامل است که این تنها به اطاعت مطلق و بی چون و چرا شدنی است.(آل عمران، آیات 31 و 32؛ احزاب ، آیه 6) انسان کامل، یعنی همان معصومان(ع) این ولایت را به دیگرانی می دهند که همانندی با آنان داشته باشند؛ زیرا شرط خلافت و ولایت و امامت، مناسخت، مشابهت و مناسبت میان خلیفه و مستخلف عنه است که در این میان تعلیم الهی و کسب علم حضوری و شهودی اصالت دارد.(بقره، آیه 31) از این روست که تنها کسانی به عنوان عالم اسلامی از ولایت برخوردار می شود که عنوان نایب الامام را برای خود به کسب عملی و عملی و تقوا به دست آورده باشد و در علم و معرفت و صیانت از نفس و دین به کمالی رسیده و مناسختی با امام معصوم پیدا کرده باشد.

 2.      فقه اصولی: دومین مولفه اصلی فلسفه اجتماعی شیعی را عنصر فقه اصولی شکل می دهد که فقه استدلالی با مفهوم خاصی از اجتهاد است که در کتب اصولی تبیین و تشریع شده است. جواهر الکلام نماد خروجی این فقه اصولی است. از این روست که امام خمینی (ره) بنیانگزار عملی ولایت فقیه بر فقه جواهری در کنار عرفان شیعی تاکید دارد؛ زیرا این مهم ترین عنصر در فلسفه اجتماعی و سیاسی شیعی است. ایشان فلسفه همه فقه را حکومت می داند.

 3.      اصول عملی: در میان اصول فقه که چارچوب فکری و فهم و استنباط فقه شیعی را تعیین و مشخص می کند، اصول عملی نقش کلیدی و اساسی دارد؛ زیرا اصالت اشتغال، اصالت برائت، اصالت تخییر و اصل استصحاب همان مبانی اصلی فلسفه اجتماعی را سامان می دهد. اصول عملی که شاه کلیدهای فقیه برای تعیین تکالیف و مردم برای انجام آن هاست، در هنگام بروز حالت شک به سبب فقدان دلیل اجتهادی و امارات، به مجتهد و مکلف کمک می کند تا حکم شرعی را به دست آورد و بر اساس آن عمل نماید. به اصول عملی، دلیل فقاهتی گفته می شود چنان که به اماره، دلیل اجتهادی گفته می‌شود. این بدان معناست که اگر فقیه در جایی شک کرد می تواند با بهره گیری از اصول عملی راه خویش را بیابد و خود و مردم را از سرگردانی بیرون آورده و حکم شرعی را به دست آورده و بیان نماید. این اصول عملی به فقیه و عالم اسلامی به ویژه کسی که دارای ولایت و نیابت از امام (ع) است کمک می کند هرگز در امراجتماعی با مشکلی به نام فقدان حکم شرعی مواجه نباشد؛ بلکه هماره در هر موضوع جدید و مستحدثی، حکم شرعی را می تواند به دست آورد و بیان کند. عقل سلیم و عقل فطری به مدد، ولی می آید و هماره راهکاری شرعی برای هر موضوعی به دست می دهد. کارکردهای هر یک از اصول عملی در ایجاد اعتدال و تعادل اجتماعی و نیز ثبات از طریق عناوینی چون اشتغال ذمه یقینی مستلزم برائت یقینی است و این که تا یقینی به خلاف حکم الهی نباشد اصل برائت است و همیشه در هنگام شک پس از یقین می توان به استصحاب به عنوان یک اصل پایه و موجب پایداری نگریست و در شرایطی انتخاب و تخییر و اختیار فرصت عبور را به فقیه و مکلف می دهد، همه این ها موجب می شود تا فلسفه اجتماعی شیعی به گونه رقم بخورد ولایت و حکومت ولایی و الهی معنا و مفهوم خود را از دست ندهد و مردم سالاری دینی در همه شرایط ادامه یابد.

 امروز تاکید بر اموری چون عرفان شیعی، فقه جواهری و فقه اصولی مبتنی بر مکاسب و رسائل برای آن است که تا بنیان های فلسفه اجتماعی شیعی هم چنان استوار و محکم حفظ و صیانت شود. هر میزان دوری از این اصول سه گانه فلسفه اجتماعی و بنیان های آن به معنای دور شدن از فلسفه اجتماعی شیعی و در نتیجه صحت و سلامت نظریات اجتماعی چون ولایت فقیه و مردم سالاری دینی و مانند آن است. پس با پاسداری و تاکید بر این عناصر سه گانه مردم سالاری دینی و فلسفه و مشروعیت سیاسی آن تامین و حفظ و صیانت می شود. از این روست که دشمنان انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی هماره بر تضعیف این عناصر تاکید داشته و دارند و امام خمینی(ره) بنیانگذار معاصر این تفکر و مکتب بارها بر صیانت و حفظ آن تاکید داشته است.