در آیات و روایات آدابی برای دعا و نیایش بیان شده که مراعات آن می تواند در اجابت دعا نقش اساسی داشته باشد.
از نظر قرآن، از مهم ترین آداب دعا و نیایش این است که انسان اهل دعا و نیایش باشد و همه چیز را از خدا بخواهد؛ زیرا عدم دعا به معنای استکبار است؛ زیرا کسی دعا نمی کند که خودش را «غنی» می داند و از «فقر» هویتی خویش غافل است؛ اگر کسی از فقر هویتی و ذاتی خویش آگاه باشد، هرگز خود را بی نیاز و غنی از نیایش و دعا نمی بیند و بر آن است تا دعا و نیایش کند و همه چیز را از خدای غنی بخواهد.
خدا می فرماید: وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ ؛ و پروردگارتان فرمود مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم؛ در حقیقت کسانى که از پرستش من کبر مى ورزند، به زودى خوار در دوزخ درمى آیند. (غافر، آیه 60)
از آیه به دست می آید که دعا و خواندن خدا از مصادیق مهم عبادت است و اگر کسی دعا و عبادت نکند، مستکبر است و به قطع و یقین گرفتار خواری دوزخ می شود؛ پس برای این که اهل سعادت باشیم بایست اهل عبادت و دعا باشیم؛ زیرا از نظر قرآن، سعادت بشر در این است که اهل عبادت و از جمله دعا و نیایش باشد؛ زیرا اگر چنین نباشد گرفتار شقاوت و بدبختی است.(مریم، آیه 4)
از دیگر آداب مهم دعا و نیایش آن است که انسان دعا را نهانی همراه با تضرع و اخفات داشته باشد؛ از همین روست که خدا در قرآن از سه واژه «اخفا، اخفات و تضرع» برای آداب دعا و نیایش سخن به میان آورده و می فرماید: ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَیُحِبُّ الْمُعْتَدینَ؛ پروردگارتان را با تضرعا و خفیه بخوانید؛ زیرا خدا معتدین و تعدی کنندگان را دوست نمی دارد.(اعراف، آیه 55)
تضرع به معنای انابه و ناله است؛ چنان خُفیه به معنای نهان و پنهانی است. از نظر قرآن کسی که تضرع ندارد یا نهانی دعا نمی کند، بلکه با سر و صدا دعا می کند، از حدود آداب دعا خارج شده است.
هم چنین خدا در جایی دیگر می فرماید: وَاذْکُر رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ والآصَالِ وَلاَ تَکُن مِنَ الْغَافِلِینَ؛ پروردگارت را در نفس خویش در حال تضرع و خِفیه در بامدادان و شامگاهان بخوانید و بدون آن که با صدای بلند باشد و از غافلین نباشید.(اعراف، آیه 205)
در این آیه بیان شده است که یاد کرد قلبی خدا، دل را از غفلت رها می سازد؛ اما این یاد کرد می بایست با تضرع و نهان و بدون فریاد باشد؛ یعنی با «اخفات» همراه باشد که نقیض «جهر» است؛ زیرا اخفات به معنای صدای آهسته ای است که بغل دستی به آسانی متوجه کلمات آن نشود؛ یعنی با «همس» و زمزمه همراه باشد.
پس از مهم ترین مستحبات و آداب دعا این امور است: تَضَرُّعاً»، «فِی أَنفُسِهِمْ» یعنی قلبی، «خِیفَةً»، «خُفْیَةً» و «دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ».
بر این اساس، دعایی که با فریاد و جیغ و گریه های بلند در جمع است به طوری که حتی همسایه های مسجد هم بشنوند، خلاف آداب مستحبی دعا و نیایش است.