برای این که از عبادتی لذت ببریم باید دو عامل فراهم باشد: معرفت به عنوان مقتضی و فقدان گناه به عنوان عدم مانع.

انسان وقتی از چیزی یا کاری لذت می برد که نسبت به آن چیز و آثار و پیامدهای خوش آن یقین داشته باشد. وقتی انسان بداند کاری یا چیزی برایش مفید است و با آن به چیزهایی می رسد، شوق به آن پیدا می کند و همین شوق انگیزه ای می شود تا به دنبال تحقق آن گام بردارد. هر چیزی قدر و منزلتش برای شخص اساسی تر باشد، تلاش و کوشش او نسبت به آن چیز نیز قوی تر و اشتیاق به تحقق آن بیش تر خواهد بود.

اما گاه ما نسبت به چیزی از نظر اندیشه ای معرفت داریم و دوست داریم تا به آن چیز برسیم، ولی مانع و موانعی وجود دارد که ما را در عمل و انگیزه و اراده سست می کند. از نظر قرآن، گناه چنین مانعیتی دارد؛ وقتی کسی گناهی مرتکب می شود، نسبت به عمل عبادی چون نماز و سجده سست می شود، با آن که می داند که نماز تا چه اندازه در زندگی دنیوی و اخروی ما تاثیر دارد؛ زیرا اگر بخواهیم دنیا و آخرت ما درست بشود می بایست نماز ما درست شود که نشانه بندگی و جداسازی مومن از کافر است؛ اما به سبب گناه این موتور محرکه عمل و اراده گرفتار زنگار شده و سست می شود و این گونه است که از عبادتی چون نماز لذت نمی بریم.

نوجوانان و جوان با آن که گناهی مرتکب نشده و قریب العهد به فطرت توحیدی است و موتور اراده و عملش قوی و پرزور کار می کند، اما به سبب فقدان معرفت، اشتیاق به انجام عبادت ندارد؛ زیرا هر چند مانع برایش نیست؛ چون گناهی نکرده است، اما مقتضی نیز مفقود است؛ زیرا معرفتی ندارد که موجب اشتیاق او به انجام عمل عبادی شود.

به هر حال، برای این که از عبادت لذت ببریم، می بایست دو عامل وجود داشته باشد؛ یعنی مقتضی موجود و مانع مفقود باشد. برخی مقتضی معرفتی و شوقی دارند، ولی مانع ارادی و عملی چون گناه اجازه نمی دهد تا این مقتضی تاثیرگذار باشد، برخی مانع ندارند، ولی فاقد مقتضی هستند.