از نظر قرآن، جز وجه الهی که همان فیض و نور الهی است، هیچ چیز دیگری نیست؛ بلکه انسان گمان می کند که غیر از آن چیزی است. آن چه بروز و ظهور دارد همان فیض و منت الهی است که دایمی است و این نورانیت الهی است که هستی را روشن کرده است.(نور، آیه 35) پس اگر خدا می فرماید: کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ وَ یَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرَامِ؛ هر کسی که در روی زمین است همین الان فانی است و آن چه باقی می ماند همان وجه پروردگارت است که آن وجه دارای عظمت جلالی و اکرام جمالی است.(الرحمن، آیات 26 و 27?

و یا می فرماید: کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ؛ هر چیزی الان هالک و نابود است مگر وجه خدا(قصص، آیه 88) باید پذیرفت که مشتق نسبت به حال حقیقت و نسبت به گذشته و آینده مجاز است؛ زیرا گفته شده است که مشتق مثال اسم فاعل هالک و فان، در «متلبّس بالفعل» هست نه متلبّس آینده. پس اگر خوب دقت شود، آن چه هست وجه الله است و غیر از وجه الله هم اکنون فانی و هالک است.

البته باید توجه داشت که استعمال مجازی صحیح است؛ زیرا استعمال صحیح می تواند به دو شکل حقیقت و مجاز باشد. اگر چیزی نه به شکل حقیقی و نه مجازی به کار برود آن غلط است. پس استعمال مجازی می تواند صحیح باشد و مشتق را نسبت به آینده به طور مجاز نیز به کار ببریم.

با این تفاصیل، پس اگر منظور ذات چیزی باشد، این مشتق های فان و هالک در «متلبّس بالفعل» استعمال شده است؛ پس هم‌اکنون هر ذات هر چیزی جز آن وجه الله، هالک و فانی است؛ و اگر أعمّ از بالذّات و بالغیر باشد، هر چند آن چیز هم‌اکنون موجود است؛ ولی در آینده از بین می‌رود؛ زیرا تنها حق همان وجه الله است که باقی است.

از نظر قرآن اگر کسی دریابد که همین الان جز وجه الله فانی است، نوع ارتباط خود را با خود در مرتبه ای قرار می دهد که از آن به ولایت الله یاد می شود؛ زیرا از نظر قرآن، گاه انسان خودش را می بیند که در این صورت، خدا را به عنوان ناصر می یابد: إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ؛ اگر خدا را یاری کنید، خدا شما را یاری می کند.(محمد، آیه 7)

در این جا هر چند نوعی ارتباط تنگاتنگ میان خدا و بنده است، اما ارتباط قوی و غنی نیست. از مصادیق این ارتباط نصرتی که در مقام قرب نوافل انجام می شود، این آیه است: وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمی؛ تو تیر نیانداختی وقتی تو تیر انداختی، بلکه خدا است که تیر انداخت.(انفال، آیه 17)

در این جا انسان نیز دیده می شود، یعنی خدا به دست بندگانش کارهایش را انجام می دهد که بر اساس روایات قرب نوافل از مصادیق نصرت دو سویه است. خدا درباره این ارتباط یعنی قرار گرفتن انسان به عنوان اسباب کار الهی می فرماید: قاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدیکُمْ؛ با دشمنان مقاتله کنید خدا به دست شما آنان را عذاب می کند.(توبه، آیه 14) پس بنده در مقام نصرت، عین العبد و یدالعبد و سمع العبد است ؛

اما مرتبه بالاتر آن است که انسان دیده نشود و بگذارد همه کار خدا باشد. این همان مقام ولایت است که در اصطلاح از آن به قرب فرائض یاد می کنند. در این حالت خدا می شود، عین الله و یدالله و سمع الله. البته چون مقام فنا فی الله است، دیگر این بنده دیده نمی شود: خدا درباره قرب فرائض و مقام ولایت می فرماید: فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ؛ پس شما آنان را نکشتید، بلکه خدا آنان را کشت.(انفال، آیه 17)

در حقیقت خدا در یک آیه 17 سوره انفال هم به مقام ولایت که قرب فرائض است اشاره می کند و هم به مقام نصرت که مقام قرب نوافل است. بخش نخست آیه به قرب فرائض و ولایت اشاره دارد و بخش دوم به قرب نوافل و نصرت. البته اگر در آیه « إِذْ رَمَیْتَ» حذف می شد، این بخش از آیه نیز اشاره به ولایت می داشت ولی حذف نشده است تا به حوزه نصرت اشاره داشته باشد. این که قرب فرائض مقدم داشته شده است، برای آن که مرتبه ولایت برتر از مرتبه نصرت است؛ ولی چون اکثریت به آن مرتبه نمی رسند، به مرتبه دوم بسنده کرده است.

البته از نظر قرآن، نصرت هم درجاتی دارد؛ زیرا ایمان افراد نیز درجاتی دارد. از همین رو، در آیات 65 و 66 همین سوره انفال می فرماید؛ چون ضعف ایمان را در شما دید، به جای 20 در برابر 200؛ و 100 در برابر 1000، از شما خواسته شده تا با نفراتی چون 100 در برابر 200 و 1000 در برابر 2000 به دشمنان حمله کنید و پیروز شوید. پس اگر مومنان اهل مقام ولایت و قرب فرائض باشند، هماره پیروز هستند؛ اما اگر در مقام نصرت و قرب نوافل باشند، این خود با توجه به مراتب ایمانی ، نصرت الهی نیز شدت و ضعف می یابد.