یکی از مباحث لطیف قرآنی، توحید فعل است. بسیاری در این بخش گرفتار شرک هستند که ظلم عظیم است.(لقمان، آیه 13) از نظر قرآن بسیاری از اهل ایمان نیز به همین شرک خفی و اخفی گرفتار هستند: وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِکُونَ ؛ و بیشترشان به خدا ایمان نمى ‏آورند جز اینکه با او چیزى را شریک مى‏ گیرند. (بقره، آیه 106)

به تعبیر امام حسن عسکری(ع) شرک دارای مراتبی است که گاه اصلا دیده نمی شود. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: الإشْراکُ فِی النّاسِ اَخفی مِنْ دَبیبِ النَّملِ عَلیَ المَسْحِ الاَسودِ فی اللّیلَة المُظلِمَةِ؛ شرک ورزی در مردم، پنهان تر از جنبیدن و حرکت مورچه بر روی سنگ سیاه در شب تاریک است. (موسوعة سیرة اهل البیت علیهم السلام، ج34، ص 133)

کسانی که معتقدند اگر فلانی نبود کارم پیش نمی رفت؛ گرفتار چنین شرکی است؛ چنان که در تفسیر همین آیه 106 سوره بقره آمده که امام شرک را به این تعبیر کرده است:لَولا فَلانٌ لَهَلَکْتُ؛ اگر فلانی نبود به هلاکت و تباهی می افتادم. (نگاه کنید:تفسیر نور الثقلین، الشیخ عبدعلی العروسی، ج2، ص476.) از نظر قرآن اینان بدتر از کافران هستند؛ زیرا این ها کسانی هستند که گمان می کنند کتابی که نوشته اند یا سخنرانی یا اختراع و ابتکاری که داشته اند، کار خودشان بوده است. این همان تفکر قارونی است که خدا در دو آیه آن را نقد و ابطال کرده است. قارون می گفت: قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِی؛ هر چه دارم از علم خودم است.(قصص، آیه 78) بسیاری از مردم نیز این باور را دارند : إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَى عِلْمٍ؛ هنگامی که به او نعمتی از خودمان می دهیم می گوید: جز این نیست که آن را به علم خودم به دست آوردم.(زمر، آیه 49)

در حالی که هر چه انسان از اصل وجود و نعمت های دیگر دارد، عنایت الهی است: وَمَا بِکُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ؛ هر چه دارید از خدا است.(نحل، آیه 53)

از نظر قرآن، حتی اعمال انسانی فعل الهی است؛ زیرا انسان هر کاری از نشست و برخاست مثلا دارد، به حول و قوه الهی است: بحول الله و قوته اقوم و اقعد.

از همین روست که خدا می فرماید: خَلَقَکُمْ وَ مَا تَعْمَلُونَ؛ و خدا شما را آفرید و هر آن چیزی که شما عمل می کنید و انجام می دهید.(صافات، آیه 96? پس اعمال انسانی از مخلوقات و آفریده های الهی است نه عمل خود شخص. از همین روست که خدا، مثلا کشتی که ساخته بشر است به خودش نسبت می دهد و می فرماید: لَهُ الْجَوَارِ الْمُنشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلَامِ ؛ برای خداست کشتی بادبان دار بلند جاری در دریا هم چون کوه های بلند نشانه دار. (الرحمن، آیه 24?

البته این بدان معنا نیست که انسان مجبور است و نباید پاسخ گوی اعمال خودش باشد؛ بلکه به این معنا است که هر کاری انسان انجام می دهد، به نعمت الهی و قوت و حول خداوندی است. پس فکر نکنید که خودتان قوت و قدرتی دارید و می توانید تحویل و تحولاتی را داشته باشید و اوضاع را تغییر دهید و کاری را انجام دهید که بی حول و قدرت الهی باشد.